چ ʧ
04.02.2013 08:37
چ ʧ
سەرنج: دەسپاکی لە نوسیندا ئەرک و مەرجە! ئەگەر واتا و ڕیشەی وشەکان لە فەرهەنگەکاندا وەرگیران و لە فەیسبوکدا ئاساییە کە سەرچاوەکەیان نەنوسرێن، چونکی دەزانرێن کە لە زۆربەی فەرهەنگەکاندا هەن، بەڵام ئەگەر لێکدانەوەی نوێی ڕیشەی وشەیەک لە هیچ فەرهەنگێکدا نەبوو، دەبێ ئاماژە بە نوسەرەکەی بدرێت، دەنا دەچێتە خانەی دزینی نوسین و دزینی دەقی نوسەرەوە!! تەنانەت کەسانێک لە ڤیکیپێدیا و مێدیاکاندا خەریکی ئەم جۆرە ئەتوارەن بەبێ ئاماژەدان بە سەرچاوەکان، بە تایبەتی بە زمانی کوردی، فارسی، عەرەبی، تورکی، ئینگلیزی،.. تاد
******
çalar saat, sarkaçlı saat، pandule
چاڵمە، سەرکەچلی سەعات، پەندولە
یەکەم: وشەی تورکی |چالەر سەعات| واتا سەعاتی زەنگدار، یان چاڵمە، ئەو ئامێرەی زەنگلێدەرە و مرۆڤ وەئاگا دێنێتەوە
دوهەم: وشەی تورکی |سەرکەچلی سەعات| واتا سەعاتی پەندول، یان پەندۆلە
کە دەچێتەوە سەر بنەڕەتی کوردی و فارسی بە واتای سەربزیۆ، سەرکەچ و سەربەرەوخوار هەڵواسراو وەکی پەندول دێت و دەچێت، سەرتاتکێش هەر ئەمەیە
وشەی لاتینی |پەندول| یان پەندولوم و پەندولوس واتا لەرەلەری لەرینەوە، سوڕدەری سوڕدانەوە
کە دەچێتەوە سەر کرداری لاتینی |پەندێرێ| واتا سەرکەچ هەڵواسراو بە بەندێکەوە کە دێت و دەگەڕێتەوە
******
chin, kinn, kinnus, gen, gena, *genu-, genus
چەقەسو، چەقاوەسو، چەقەسرۆ، چەقەچرو، چەقەچناوە
چەقەسو وشەیەکی لێکدراوە
یەکەم وشە |چەقە| واتا چەنە، زەنا، گاڵە و گاڵ، قاڵە و قاو، القال و القیل
بە ئینگلیزی |چین|. بە گێرمانی |کین|. بە ڤاڵشی |گێن|. بە لاتینی |گێنە|. بە گۆتی |کینوس|. بە یۆنانی |گێنوس|. هەمویان دەچنەوە سەر بنەڕەتی ئیندۆگێرمانی |*گێنو-| واتا چانە/چەنە، چناوە/چەناوە، چناکە/چەناگە، چناخ، زەنەخ، ئەرزینگ
بە ئینگلیزی |چین|. بە گێرمانی |کین|. بە ڤاڵشی |گێن|. بە لاتینی |گێنە|. بە گۆتی |کینوس|. بە یۆنانی |گێنوس|. هەمویان دەچنەوە سەر بنەڕەتی ئیندۆگێرمانی |*گێنو-| واتا چانە/چەنە، چناوە/چەناوە، چناکە/چەناگە، چناخ، زەنەخ، ئەرزینگ
دوهەم وشە |سو| واتا سوێ، تاسە، مەراق
کەواتە هەردو وشەکە پێکەوە |چەقەسو/چەقاوەسو| واتا تاسەی چەنەدان، سوێی چەنەلێدان، مەراقی قاڵە و قاو، هەڵەوەر، چەقەوەر واتا چەنەباز
چەقەسرۆ و چەقەچرو وشەیەکی لێکدراون
وشەی |سرۆ، چڕو| واتا بێژ/وێژ و گۆ، دەچنەوە سەر سڕین و چڕین
کەواتە هەردو وشەکە پێکەوە |چەقەسرۆ، چەقەچرو| واتا چەنەبێژ، چەقەوێژ، چەنەگۆ، چەنەهەراش واتا چەنەباز
کەواتە هەردو وشەکە پێکەوە |چەقەسرۆ، چەقەچرو| واتا چەنەبێژ، چەقەوێژ، چەنەگۆ، چەنەهەراش واتا چەنەباز
چەقەچناوە وشەیەکی لێکدراوە
وشەی |چناوە/چەناوە| واتا چەناگە/چناکە، چەنە/چەقە
کەواتە هەردو وشەکە پێکەوە |چەقەچناوە/چەقەچەناوە| واتا چەقەچەق و چەنەچەن واتا چەنەباز
قەرەچناخ واتا هەرزەچەنە و فەریکەچەنە و هەرزەبێژ
چناکەشکیاگ وشەیەکی لێکدراوە
وشەی |شکیاگ/شکیاو| واتا شکاو، دەچنەوە سەر شکان
کەواتە هەردو وشەکە پێکەوە |چناکەشکیاگ/چانەشکیاو| واتا چەنەشکاو، چەنەبێژ، هەرزەوێژ، هەرزەچەنە واتا چەنەباز
ئەنجام
لە بنەڕەتەوە گشت ئەم وشانە (چەقەسو، چەقاوەسو، چەقەسرۆ، چەقەچرو، چەقەچناوە، چەقەبێژ) واتا چەنەباز
لە بنەڕەتەوە گشت ئەم وشانە (چەقەسو، چەقاوەسو، چەقەسرۆ، چەقەچرو، چەقەچناوە، چەقەبێژ) واتا چەنەباز
******
چیرۆک و دیرۆک
پاشگری |ۆک| بۆ سازدانی ناوە
وشەی |دیر| واتا دور
وشەی |دێر| واتا کۆن، لەمێژە، درەنگ
وشەی |دیرۆک| واتا مێژو، گێڕانەوەی لەمێژە
هەر لەسەر کێشی (وەزن) دیرۆک |چیرۆک| سازدراوە واتا گێڕانەوەی مێژو، کە دەچێتەوە سەر بنەڕەتی چڕین واتا سڕین، بێژەن
وەکی لکاویش هەن: _چڕ (لاوژەچڕ)، _بێژ (گۆرانیبێژ)، _وێژ (سترانوێژ)، _سرۆ
چونکی سەرەتا وێژە و ئەدەبیاتی دیرۆک و چیرۆک بە شێوەی شیعر و موزیک و ستران چڕدراون کە سترانوێژان و لاوژەچڕان ئەفسانەی پاڵەوانان و داستانی عیشقیان چریکاندوە
******
چین
Gen, Gene, genea, gennan
- وشەی |چین| بە بنەڕەت دەچێتەوە سەر ئەو وشانەی سەرەوە کە بە یۆنانی بە مانای زان/زاین و بەرەباب و نەسل و شەجەرەی خێزان و خێڵ دێن، سەرەتا لە ڕوی باوەڕداری و کۆمەڵایەتی و کار و پیشەوە وەکیەک بون و دواتریش نەوەکان میراتگەری هەمان شت بون، پاشان وشەکە بۆ مانای چینێکی کۆمەڵایەتیی وەکیەک و هاوکار و هاوپیشە بەکار هاتوە، ئەمجا بە گەشەکردنی مانای چین بۆ توێژ توێژی ژێرزەوی وەک چینەناسیی زەمین و گیۆلۆژی، یان هەڵچنینی دەستە دەستەی هەر شتێکی سەرزەوی وەک ئارخیۆلۆژی و گیۆمێتری و بیناسازی و ئەندازە بەکار هێنراوە
- لۆژیکی ڕامان هەر لۆژیکی زمان خۆیەتی، لۆژیکی ڕامان و زمان پێمان دەڵێت کە |چین/طبقة| بە مانای نەسل و شەجەرەی خێزان پێش هونەری بیناسازی و ئەندازە کەوتوە، چونکی وەختێ نەسل و شەجەرەی خێزان وەک |چین/طبقة| هەبون، هێشتا خانوەکان قوڕ یان دار و ڕەشماڵ بون، هێشتا |چین/طبقة| لە خانوە قوڕەکان دەژیان، خانوی گڵینی چینە کۆمەڵایەتیەکان پێش چینەکانی بیناسازی و چینەکانی ژێرزەمین دەکەون. ئێستاش لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناڤیندا نەک هەر گوند و لادێ، بەڵکو لە ناو خودی شارەکانیشدا ماڵ و خانوی چەندین گەڕەک گڵن. لێرەوە لۆژیکی زمان پێمان دەڵێت کە چینی کۆمەڵایەتی پێش چینی ساختمان دەکەوێت. نەستی زمان ڕاستتر دەدوێت کە دەڵێت: چین لە دوای چین، واتا نەوە دوای نەوە، وەچە پاش وەچە! بە عەرەبی وشەی |طبقة| بە مانای نەسل و شەجەرەی خێزانیش دێت کە بە کوردی |چین و بەرەباب|ی پێ دەڵێن
******
چینی و سینی
sinea, cina, china, shina, keramos, Porzellan, Sinologie, Apfelsine
سینی یان چینی واتا دەفرێکی پانی خڕ، هەم بە واتای |خوان و سفرە|یش دێت
سینیی دار پێی دەوترێت دارتەبەق. سینیی چەرم پێی دەوترێت کەوڵ
سینیی قوڕ پێی دەوترێت کێرامیک/سیرامیک واتا گڵینە/قوڕینە، کە دەچێتەوە سەر بنەڕەتی وشەی یۆنانی |کێرامۆس| واتا گڵ و قوڕ
سینیی بلوریی سپی پێی دەوترێت پۆرزێلانە کە وشەیەکی ئیتاڵیە و شوبهێنراوە بە سەدەف/صدف و مرواریی گوێچکە ماسی
خوان وشەیەکی پەهلەویە. سفرە لە سوفرەی |سفرة| عەرەبیەوە هاتوە، وەک تۆشە واتا خوانی سەفەری، وەک پرێسکە/پریاسکە واتا خۆراکی سەفەر
بە هیندی و لاتینی |سینا| واتا دەوڵەتی |تسین|. بە یابانی |شینا|. بە چینی و سینی |تسۆنگوۆ| کە دەچێتەوە سەر بنەماڵەی تشین/سین/کین. بە ئەڵمانی |کینا|. بە ئینگلیزی |چاینە|. بە کوردی |سین و چین|. بە عەرەبی |صین|، لێرەوە سینی بە عەرەبی بوەتە صینیة
سینی و چینی لە ناوی |سین و چین|ەوە هاتون و دەچنەوە سەر بنەماڵەی تسین کە دو سەدە پێش زاین دامەزرێنەری ئێمپڕاتۆری سین یان چین بوو
هەر لێرەشەوە چەمکی |سینۆلۆژی| واتا سینناسی، واتە زانستی توێژینەوەی زمان و کولتور و ژیاری گەلانی سین و چین
هەروەها سەرەتا ئەوروپی مێوەی پرتەقاڵ و نارنجی نەناسیبوو، بۆیە هەر پێی دەوت سێوی سینی
******
سەرنج
بەگوێرەی ئەم خشتەیەی خوارەوە هەر دیالێکت و لەهجە و زمانێکی فەرمیی هەر ناوچە و هەرێمێکی سین و چین و دەوروبەری لە گۆگردن و فۆنەتیکی وشەکاندا جیاوازن، بۆیە گۆکردنی وشەکە بە هەر زمانێکی ڕەسمیی ناوچەیەک ئاساییە بەم شێوانە: تسین، تشین، چین، سین، کین،.. تاد
*************************************************************************
Liste der chinesischen Sprachen und Dialekte
*************************************************************************
Sprache Alternativer Name Sprecher Hauptverbreitungsgebiet
*************************************************************************
Mandarin Nordchinesische Dialekte, Beifanghua (北方話 / 北方话)
Beifang Fangyan (北方方言) ca. 955 Mio. China, Taiwan, Malaysia, Indonesien, Singapur
******
Wu Wuyu (吳語 / 吴语), Wuyueyu (吳越語 / 吴越语), Jiangnanhua (江南話 / 江南话), Jiangzhehua (江浙話 / 江浙话) ca. 80 Mio. China: Yangzi-Mündung, Shanghai
*******
Min Minyu (閩語 / 闽语), Fujianhua (福建話 / 福建话) ca. 75 Mio. China: Fujian, Hainan, Taiwan
Yue /
******
Kantonesisch Yueyu (粵語 / 粤语), Guangdonghua (廣東話 / 广东话), Guangzhouhua (廣州話 / 广州话), Guangfuhua (廣府話 / 广府话), selten: Baihua (白話 / 白话) ca. 70 Mio. China: Guangdong, Guangxi, Hongkong, Macao
******
Gan Ganyu (贛語 / 赣语) ca. 48 Mio. China: Jiangxi, Hubei; auch Hunan, Anhui, Fujian
******
Jin Jinyu (晉語 / 晋语) ca. 48 Mio. China: Shanxi, Innere Mongolei; auch Hebei, Henan
******
Kejia / Hakka Kejiayu (客家語 / 客家语), Kejiahua (客家話 / 客家话) ca. 48 Mio. China: Süd-China, Taiwan
******
Xiang Xiangyu (湘語 / 湘语), Hunanhua (湖南話 / 湖南话) ca. 38 Mio. China: Hunan
******
-
چێڵەفرای، جلفرای
- Hamburger, Rost-,, fry = braten
چێڵەفرای وشەیەکی لێکدراوی لەهجەی عیڕاقیە
وشەی کوردی |چێڵ| کە بە لەهجەی عیراقی دەڵێن |چێڵە| واتا گۆشتی مانگا
وشەی ئینگلیزی |فرای| واتا سورەوەکراو. وشەی ئەڵمانی |ڕۆست| واتا برژاو
هەردو وشەکە پێکەوە |چێڵفرای| واتا گۆشتی مانگای سورەوەکراو بە ڕۆن و پیاز و تەماتە و پەتاتە و کەرەوزەوە
منیش سەرەتا وام دەزانی خواردنێکی ئینگلیزیە و لە ڕێگەی مەسیحیەکانی کوردستانەوە بە تایبەتی ئەو ناوچانەی کۆمپانیای نەوتیان تێدا بوو، بڵاوبوەتەوە، بەڵام ئەمیان ڕاستە بۆ خواردنی ڕۆست، هەمبورگەر/سندویج هەمبێگەر،.. تاد