ئە، ئا/ئەلف aː, a
09.02.2013 22:58
ئە، ئا/ئەلف aː, a
ئابنوس
ebenos, ebenus, ebony, hbny, havnim, Apnus
دارێکی هیندی و حەبەشیە و لە گۆڕی فیرعەوندا دۆزراوەتەوە کە تەختەکەی ڕەش و قوڕس و ڕەق و چڕە، بەکار هێنراوە بۆ دروستکردنی تەخت، سەوڵەجان، گۆچانی سیحری، تاقم و دۆڵاب، دیکۆر، ئامێری موسیک و چەک، دەرگە و پەنجەرە، پەیکەری شەترەنج و شتی هونەری
بنەڕەتی وشەی |ئابنوس| دەچێتەوە سەر میسریی کۆن |هیبنی|. بە عیبری |هەڤنیم| چونکی لە نێو زماندا زۆرجار پیتی |ب، ڤ| جێگۆرکێ دەکەن
لێرەشەوە وشەکە چۆتە نێو یۆنانی کۆنەوە |ئێبێنۆس/ئەبێنۆس|، بە یۆنانی نوێ |ئەڤێنۆس|. لەمیشەوە بۆ لاتینی |ئێبێنوس/ئەبێنوس|. بە ئینگلیزی |ئەبەنی/ئیبۆنی|. بە ئەڵمانی |ئێبێن/ئەبێن|. بە ئیتاڵی ئەبێنۆ
بە پەهلەوی |ئاپنوس|. بە کوردی و فارسی و تورکی و عەرەبی دەوترێت ئابنوس
سپاس بۆ بەڕێز Ziyad Es'ed
کە وەک نمونەی ئابنوس ئەم دو بەیتە شیعرەی داناوە
- بونیاتی کیبر و سەرکەشییە تاقی کیسرەوی
دانانی زوڵم و ڕووڕەشییە تەختی ئابنووس [نالی]
عاجز مەبە هەرگیز لە چەپی چەرخی ئابنووس
گشتی بەدەستی فەردە مەقامات و چارەنووس [قانع]
******
ap, ab, av, aw
پێکهاتەی ئەم وشە سادەیە تەنیا هەر دو پیتە، بنەڕەتێکە و لەوەش زیاتر کەرت نابێت: ئاپ، ئاب، ئاڤ، ئاو
بەم پاشگرە کۆنانەوە لکاون: ات، اد، ا
ئاپ + ات = ئاپات
ئاب + اد = ئاباد
ئاڤ + ا = ئاڤا
ئاو + ا = ئاوا
وشەی |ئاوەدان| واتا حەوز و شوێنی هەڵگرتنی ئاو بۆ ئاودێریی زەویوزار و ماڵوماڵات، لێرەدا پاشگری |دان| واتا جێگە، هەروەکو لە نمونەی (چادان، شەکردان، شەمعدان)دا هەن
کە دەڵێن ئاوەدانی ئەحمەد واتا ئەحماوە! ئاوەدانی ئیسلام واتا ئیسلام ئاباد،.. تاد
******
-
ئەدەم و حەوا/ئێڤە/هێڤە/هەیڤا/حەیفا
-
بنیادەم: قابیل/کاین، هابێل/ئابێل، شێث،.. تاد
- Adam & hawa'h\heva\Eva
- Kain, Abel, Schet
بە عیبری |ئەدەم| واتا مرۆ(ڤ). لێرەوە بنیادەم |بن آدم| واتا ئادەمیزاد
بە عیبری |حەواء| واتا ژینبەخش، کە دەچێتەوە سەر بنەڕەتی |حەی| واتا ژیندار و گیاندار
بە ئارامی |حەویا|، بە عەرەبی حەییا |حیة| واتا مار. بە فینیقی |حەوات| واتا خاتو خوای دۆزەخ و ماران
بە ئوغاریتی |حیت و حوت| واتا ژیندار و گیاندار. بە کەنعانی واتا حەیەوان |حیوان| و گیانەوەر
بە لاتینی |هێڤە| واتا ژین و ژیان. دواتر وەک وشە یۆنانیەکە بوەتە |ئێڤە|. بە ئەڵمانیش |ئێڤە|. بە ئینگلیزی ئیڤ
هەرچەندە ناوی ئادەم بۆ پیاوان بە کوردی و عەرەبی هەن، کەچی ناوی حەوا بۆ ئافرەتان بە کوردی و عەرەبی نین، بەڵام ناوی هێڤا و ئێڤا و حەیفا هەن
لە تەوراتدا هاتوە کە خودا لە پەراسوی ئادەم حەوای خوڵقاند، بەڵام لە قورئاندا بە هیچ جۆرێک ناوی حەوا نەهاتوە و چیرۆکی پەراسوەکەی تێدا نیە و تەنیا نوسراوە ژنەکەی ئادەم! بۆیە لای شیعە خودا لە پاشماوە قوڕەکەی ئادەم حەوای خوڵقاندوە، کەچی سونە باوەڕیان هەر بەو مەتەڵەی لاقەپرخە هەیە
بە گوێرەی چیرۆکی خوڵقان ئادەم 930 ساڵ لە سەر ئەم خاکەی زەویدا ژیاوە، پاش ساڵێک دوای مردنی ئادەم ئەمجا حەوای هاوژینیی مردوە. چەندین منداڵیان هەبوە و ناسراوترینیان قابیل/کاین و هابێل/ئابێل و شیث بون. یەکەم کوڕیان یەکەم بکوژ بوو کە براکەی خۆی کوشت، لێرەوە یەکەمین شەڕی براکوژی قەوما. کاری کوڕە گەورەیان جوتیاری بوو، براکەی شوانکارە بوو
وشەی |قاین/کاین| ناوێکی عیبریە کە بنەڕەتی وشەکە دیار نیە، بەڵام وەک گریمانەیەک بنەڕەتی قابیل دەبەنەوە سەر |قنه| واتا خوڵقاو و مەخلوق. یان دەیبەنەوە سەر وشەی ئەثیوپی |قین| واتا پیشەگەری. یان دەیبەنەوە سەر وشەی یەهودی و ئارامی |قیناه| واتا کارگێڕ، کارەکەر
ناوی عیبری |هەبێل| واتا هەناسە، فو و با. هابێل/ئابێل شوانکارە بوو، لە ڕێی خودا باشترین سەرەمەڕی کردە قوربانی، کەچی برا جوتیارەکەی خراپترتن بەروبومی کردە قوربانی. قوربانیی خوێن لای خودا پەسەند کرا و قوربانیی ڕوەک ڕەت کرایەوە، لێرەوە گێرە و کێشمەکە چڕتر و توندتر بوو، ئاکام قابیل هابێلی برای خۆی کوشت
ناوی عیبری |شێث| واتا بەخشینی خودا، جێگرەوە، کە ئەڵتەرناتیڤی برا کوژراوەکەیەتی. وەختێ ئادەم گەیشتە تەمەنی 130 ساڵی، سێهەم کوڕیان هاتە دونیاوە و کتومت شێوەی لە خۆی دەچوو، 912 ساڵ ژیا، بە دەستی خۆی ئادەمی باوکی ناشت. هەر ئەمیش دەبێتە باپیرە هەرە گەورەی |نوح|، بەڵام نەوە و وەچەی قابیلی براکوژ هەمویان نوقمی تۆفان بون و خنکان
******
شجرة العائلة[عدل]
شيث
عادة
صلة
في اليهودية
******
ئاسمان و ڕێسمان
بیروڕا بەبێ لۆژیکی زمان و بەڵگەی ڕێزمان دەبێتە خۆشباوەڕی
پەند: جیاوازیی نێوان ئاسمان و ڕێسمان
هەڵەی یەکەم: دیارە جیاوازیی نێوان ئاسمان و زەمین مەودایەکی گەورەیە، بەڵام ڕێسمان بە واتای زەوی نایەت
هەڵەی دوهەم: جیاوازیی نێوان ئاسمان و ڕێی ئاسمان وەک پەند بێمانایە، ئەگەر ڕێسمان واتای ڕێگەی ئاسمان بدات
هەڵەی سێهەم: جیاوازیی نێوان ئاسمان و ڕێی سمان وەک پەند بێمانایە، ئەگەر ڕێسمان واتای جێگەی سم و ڕێگەی وڵاخ بدات
هەڵەی چوارەم: جیاوازیی نێوان ئاسمان و ڕێسراو وەک پەند بێمانایە، ئەگەر ڕێسمان واتای گوریسی ڕێسراو بدات
هەڵەی پێنجەم: جیاوازیی نێوان ئاسمان و ڕێسمان بە واتای قسەی هەلەق و مەلەق، بێمانایە، چونکی پەندەکە باس لە جیاوازیی نێوانیان دەکات، نەک هەردو وشەکە هاومانا بنشەشەم: جیاوازیی نێوان ئاسمان و ڕێسمان بە واتای دو شتی جیا کە هیچ پەیوەندیەک لە نێوانیاندا نەبێت، دروستە، بەڵام هێشتا نازانین کە لێرە واتای ڕێسمان چیە!! جگە لەوەیش ئەوکات زیاتر دەوترا: فڵان شت لە کوێ و فیسار شت لە کوێ! بۆ نمونە دەوترێت: زانست لە کوێ و حیکایەتی بەرئاگردان لە کوێ
حەوتەم: خۆت ئەم مەتەڵە هەڵبێنە! ک. ک
Aphrodite, aphro's
وشەناسیی ئافرەت
یەکەم: وشەی عەرەبی |عورة| عەورەت نابێتە ئافرەت، چونکی لە زمانی کوردیدا پیتی |ع| دەبێتە هەمزە و نابێتە ئەلف!! هەروەها پیتی واوی عەرەبی |و| نابێتە |ف| لە کوردیدا، بەڵکو بە پێچەوانەوە، بە زمانی کوردی هەندێ جار پیتی |ف، ڤ، ب| دەبنە پیتی واو
لە ئەدەبیاتی کۆنی کوردیدا وشەی |عەورەت| هەر بە مانا عەرەبیەکە بەکار براوە، هەرگیز تورک لە کورد عەرەبیزانتر نەبوە، تاکو کورد ناچارانە |عەڤرەت|ی عوسمانی و |ئەڤرەت|ی تورکی لەجیاتیی |عەورەت|ی عەرەبی وەربگرێت، بەڵکو بە پێچەوانەوە ئەوەتا کورد لە ئەدەبیاتی کۆندا ڕاستەوخۆ وشەی |عەورەت|ی عەرەبی بەکار بردوە
لە زمانی فارسیدا وشەی |عڤرت| یان آڤرت و عاڤرت نین
دوهەم: وشەی عەرەبی |امراءة| ئیمرەئە(ت) نابێتە ئافرەت، چونکی پیتی |ئی| نابێتە ئەلف!! هەروەها پیتی |م| نابێتە ف
لێرەدا هیچ ناچاریەک و قوڕسیەک لە گۆکردن و بێژەکردنی دەنگدا نیە، تاکو جێگۆرکێی پیتەکان بێنە گۆڕێ
سێهەم: وشەی عەرەبی |عفریت| عیفریت نابێتە ئافرەت، چونکی بە هەمان هۆکاری سەروتری جیاوازیی پیتەکان و لە سەروی هەموشیانەوە واتاکەی ناقۆڵایە بۆ ئافرەت نەگونجاوە
بەڵام وشەی |ئافەرید| یان ئافەرەندە واتا خوڵقاو، سەربە ئەفراندن و خوڵقاندنە، تەنیا هەر گریمانێکی نەسەلمێنراوە
چوارەم: وشەی یۆنانی |ئەفرۆدیتە| نابێتە ئافرەت، چونکی مانای وشە یۆنانیە لێکدراوەکە نەشیاوە بۆ واتای ئافرەت
یەکەم بەشی وشە یۆنانیەکە |ئەفرۆس| واتا کەفی دەریا، گوایە خاتو ئەفرۆدیتە واتا خوای ئەڤین لە کەفی دەریاوە خوڵقاوە
دوهەم بەشی وشەکە تا ئێستاش جێی دەمەتەقێیە
******
kamilo-kaf.webnode.at کامیلۆ کاف
سەرنج: دەسپاکی لە نوسیندا ئەرک و مەرجە! ئەگەر واتا و ڕیشەی وشەکان لە فەرهەنگەکاندا وەرگیران و لە فەیسبوکدا ئاساییە کە سەرچاوەکەیان نەنوسرێن، چونکی دەزانرێن کە لە زۆربەی فەرهەنگەکاندا هەن، بەڵام ئەگەر لێکدانەوەی نوێی ڕیشەی وشەیەک لە هیچ فەرهەنگێکدا نەبوو، دەبێ ئاماژە بە نوسەرەکەی بدرێت، دەنا دەچێتە خانەی دزینی نوسین و دزینی دەقی نوسەرەوە!! تەنانەت کەسانێک لە ڤیکیپێدیا و لێرەش خەریکی ئەم جۆرە ئەتوارەن بەبێ ئاماژەدان بە سەرچاوەکان، بە تایبەتی بە زمانی کوردی، فارسی، عەرەبی، تورکی، ئینگلیزی،.. تاد
wikitionary, wikipedia
ئاڵ، ئاڵە، شەوە، دێوەزمە، مێردەزمە، خێوەزمە، مۆتە و مۆتەکە
Alb, albus, alphos, *helbos, Alp, Alm, Elf, Elfe, Alba, Album
شەوە واتا جنۆکەی کابوس، تاپۆی سپی/چەرمە/چەرمو/چەرموگ/چەرمگی/چەرمی/گەور. لە بنەڕەتی وشەی |شەب|ەوە هاتوە کە کریستاڵی زاخ و زاجی سپیە، لە چاخی پێش زایینیەوە تا ئەمڕۆش دژ بە ئارەقەی لەش و کەڕوی پێست بەکار دەهێنرێت. لێرەوە |شەوە| واتا تارمایی سپی
دێوەزمە واتا جنۆکەی کابوس، وشەیەکی لێکدراوە، وشەی یەکەم: دێو بونەوەری ئەفسانەییە. وشەی دوهەم: زمە یان زەمە واتا شەبە و زاخی سپی. کەواتە هەردو وشەکە پێکەوە |دێوەزمە| واتا شەبەحی سپی یان تارمایی سپی
مێردەزمە واتا جندۆکەی کابوس. مێرد مەردومی خەیاڵیە. زەمە و شەبە زاخی سپیە. کەواتە |مێردەزمە| واتا تارمایی سپی
خێوەزمە واتا غولی چەرمو، حۆلی گەور، خێوە سپی. کەواتە بە هەمان شێوەی پێشوتر |خێوەزمە| واتا تارمایی سپی
مۆتە یان مۆتەکە واتا جنۆکەی کابوس، لە وشەی ماتەوە هاتوە کە تەمی سپیی بەرچاوە یان ڕەشکە و پێشکەی بەرچاوانە. کەواتە |مۆتە| واتا تارمایی سپی
ئاڵ یان ئاڵە واتا جنۆکەی ساواڕفێن دژ بە ژنی زەیستان. |ئاڵ| واتا کاڵ-ڕەنگ و ڕەنگ-کاڵ، بە زمانی گێرمانی و ئینگلیزی پێی دەوترێت |ئالب| واتا تارمایی سپی، کە دەچێتەوە سەر |ئەلف و ئەلفە| واتا جنۆکەی کابوس. بە لاتینی |ئالبوس| واتا سپی. وشەی |ئالبوم| واتا تەختەی سپی یان لەوحەی سپی بۆ نوسینی کانۆن و قانونی شار. بە ئیندۆگێرمانی |*هەلبۆس| واتا سپی. بە یۆنانی |ئەلفۆس| واتا سپی. وشەی |ئالبا| واتا کراسی درێژی ڕەنگ سپیی بەر قەشەکان. دواتر وشەی |ئالب، ئالپ، ئالم| واتای کێو و مێرگی وەرگرتوە. چیدی پێویست ناکات کە ئاماژە بە ڕەنگی سپی بکەین، چونکی خودا تا کێو نەبینێ، بەفری تێ ناکا
بەرئەنجام
لە بنەڕەتەوە هەمو ئەم وشانە (ئاڵ، ئاڵە، شەوە، دێوەزمە، مێردەزمە، خێوەزمە، مۆتە، مۆتەکە) واتا تارمایی سپی
******
ئاودیۆ (ئاودیرێ)، ڤیدیۆ (ڤیدێرێ)، ئاودیفۆن، ڕادیۆ، ئاکوستیک، ئۆپتیک
تێلەگراف، تێلەڤیسیۆن، تێلەفۆن، تێلەفاکس (فاسێرێ)، تێلەسکۆپ
- Audio (audire), Video (videre), Audi+phone, Radio, Akustik, Optik
- Tele+graphein, Tele+vision, Tele+phone, Tele+fax (facere), Tele+skopein
وشەی لاتینی |ئاودیۆ| واتا دەبیستم، گوێم لێیە، ئامێری وشە و دەنگ. وشەکە دەچێتەوە سەر فرمان و کرداری |ئاودیرێ| واتا بیستن
وشەی لاتینی |ڤیدیۆ| واتا دەبینم، چاوم لێیە، ئامێری وێنە و ڕەنگ. وشەکە دەچێتەوە سەر فرمان و کرداری |ڤیدێرێ| واتا بینین
وشەی لێکدراوی لاتینی و یۆنانی |ئاودیفۆن| واتا ئامێری بیستن بۆ گوێگران. وشەی لاتینی |ئاودیرێ| واتا بیستن. وشەی یۆنانی |فۆنە| واتا دەنگ
وشەی یۆنانی |ئاکوستیک| واتا هونەری دەنگدانەوە و بیستن. وشەی |ئاکوەین| واتا بیستن
وشەی یۆنانی |ئۆپتیک| واتا هونەری ڕەنگدانەوە و بینین. وشەی |ئۆپتیکۆس| واتا بینین
وشەی لێکدراوی یۆنانی |تێلەگراف| واتا ناردنی دوراودوری ئاماژە، گەیاندنی دوراودوری نامە و بروسکە. وشەی یۆنانی |تێلە| واتا دور، دوراودور. وشەی یۆنانی |گرافەین| واتا نوسین، ئاماژە
وشەی لاتینی |ڕادیۆ| کورتکراوەیە بۆ وشەی لێکدراوی |ڕادیۆتێلەگرافی| واتا پەخشی لەرەی دەنگ، ئامێری ڕاگەیاندن. وشەی لاتینی |ڕادیوس| واتا تیشک، شەپۆلە وزە، لەرەی کورت و درێژ
وشەی لێکدراوی یۆنانی |تێلەڤیسیۆن| واتا دوراودور بینین، ئامێری دەنگ و ڕەنگ، تێڤی. وشەی |ڤیسیۆن| واتا وێنە بینین، وێناندن
وشەی لێکدراوی یۆنانی |تێلەفۆن| واتا دوراور ئاخاوتن، ئامێری دەنگ. وشەی |فۆنە| واتا دەنگ
وشەی لێکدراوی یۆنانی و لاتینی |تێلەفاکس| واتا دوراودور ڕاپەڕاندنی کردارێک. وشەی یۆنانی |تێلە| واتا دور، دوراودور. فرمانی لاتینی |فاسێرێ| واتا کردن
وشەی لێکدراوی یۆنانی |تێلەسکۆپ| واتا ئامێری دوربین. وشەی |سکۆپەین| واتا ڕوانین******
urfa, urha, urhoy, ruha, riha
ئورفە
بە ئارامی |ئورهۆی|. بە ئەرمەنی |ئورهە|. بە عەرەبی |ئورفە|. بە کوردی |ڕیهە|. بە تورکی |شانلیئورفە|. ناوە کۆنەکە واتا شاری پێغەمبەران
بە یۆنانی کۆن |ئێدێسە| واتا شاری سەر ئاو، یان قەڵای سەر دورگە
******