!Gerechtigkeit und Verantwortlichkeit

Kamilo Kaf کامیلۆ کاف

پرس و بەرپرس!

   نادادی و بێدادی، نابەرابەری و نادادگەری، بەگشتی نادادپەروەری جیهانیی تەنیوە، کە چەمکێکی ئەخلاقی و پرسێکی بنەڕەتیی فەلسەفەی کۆن و نوێیە و بەردەوامیش دەپرسێت دادگەری (عەدالەت) چیە و زۆرجاریش بە چاکەگەری (فەزیلەت) دادەنرێت. سەردەمانی کۆن عەدالەت بە پارسەنگی ناوەوەی خودی تاکەکەس بە هەماهەنگی ئەقڵ و ڕۆح و هەستەکان لێک دراوەتەوە، بەڵام لە سەردەمی ئەمڕۆماندا ئەم پرسە پەیوەستە بە دام و دەزگەی دەوڵەتەوە کە کۆمەڵگە خۆی دایمەزراندون بۆ دابینکردنی بژێوی و پێویستیی ژیان و ڕێکخستنی کاروبار و بەرژەوەندیی چین و توێژ و گروپە کۆمەڵایەتیە جیاجیاکان. ئاراستەی ئەم شێوازی بیرکردنەوەیە دەربارەی عەدالەت بریتیە لەوەی: هەر تاکێک هێندەی بەردەکەوێت کە مافی خۆیەتی

   هەمو تاکێک لە ئەرک و ماف و داهاتدا بەشدارە، کە هەق و هەقدەست بەشیەتی. هەمو تاکێکی مافپارێزراو دەبێتە خاوەنماف و خاوەنماڵ، نیشتمانێک دەبێتە موڵکی هەمو هەموان، ماڵێک بۆ هەموان وەک ئامانج نەک ئامراز لە مرۆڤ دەڕوانێت، کە ئامانجی داهێنانی هاونیشتمانیی مافدار و ڕێزدار و زماندار و ئازادە

   لێرەوە نیشتمان داىڕاو نیە لە مافە بنەڕەتیەکانی هاونیشتمانی وەکو: مافی کار و بێکاری، مافی خانە و خانەنشینی، بیمەی تەندروستی و پەروەردەیی و کۆمەڵایەتی، مافە ئازادیە بنەڕەتیەکان، دابەشکردنێکی ڕاستەقینەی دەسەڵاتەکان (دەسەڵاتی یاسادانان و ڕاپەراندن و دادگەکان و مێدیاکان بە بینراو و بیستراو و نوسراویشەوە)، دامودەزگە بێلایەن و سەربەخۆکان. ئەگەر ئەم مافانە نەبون، ئیدی نیشتمان نەک هەر درۆیەکی گەورەیە، بەڵکو دۆزەخێکی گەورەشە، نیشتمان واتا مافی هاونیشتمانی! لە دۆخی بێمافیدا ئەسڵەن هاونیشتمانیش بونی نیە، کە هاونیشتمانی نەبوو، ئەسڵەن نیشتمانیش بونی نیە. ئەوە تەنیا ئەم مافانەیە کە نیشتمانی هەق و نیشتمانی ناهەق جیا دەکەنەوە. ئەوە تەنیا مافە کە نیشتمانی ڕەوا دەخوڵقێنێ، ئەوە تەنیا نادادگەریە کە نیشتمانی ناڕەوا دەرەخسێنێ. هەر پارت و لایەنێک ویستی نیشتمانێکی هەبێت، دەبێ بەر لە هەمو شتێک مافە بنەڕەتیەکانی هاونیشتمانی دەستەبەر و مەیسەر بکات. کەس دەستی هیچ دەسەڵاتێکی نەگرتوە، تاکو ئەم مافانە بەرقەرار نەبن، هیچ کەسێک ڕێگر نیە تاکو دەستەڵات وەک ئەرکێکی سەرەکیی خۆی مافە بنەڕەتیەکان فەراهەم بکات، هیچ کەس دەسبەرداری مافە ڕەواکانی خۆی نابێت و ناخوازێ خاوەن مافە ڕەواکانی خۆی نەبێت

هەر لێرەشەوە دەسەڵات خۆی بەرپرسە بەرانبەر ئەم پرسە و ئەم مافانە

   پرسە گەورەکەی عەدالەت لای نیولیبرالیسم جگە لە نادادی هیچی دی نیە، تەنیا لەپێناو کەڵەکەکردنی سەرمایەی سەرمایەداران و خاوەن بانکەکان و کارگە زەبەلاحەکان و بازرگانە زلەکانن. نیولیبرالیسم پێی وایە، دەبێ دەوڵەت تەنیا پاداشتی ئەو کەسانە بداتەوە کە لە کاروباری خۆیاندا سەرکەوتون. گەرچی ئەوە پاڵنەرێکی خاسە تاکو هاووڵاتی هەر بەرخۆر و بەکاربەر نەبێت، بەڵکو دەشکرێ هاووڵاتی بەرهەمهێن و وەبەرهێن بێت، بەڵام کاربەدەستانی دەوڵەتیش لە سەر موڵک و سامانی گشتی دەژین و خۆیان خاوەن وەبەرهێنان و بەرهەمهێنان نین و پێویست بەم لاف و گەزافی سەرکەوتو و ناسەرکەوتو ناکات، بەڵکو ئەوە ئەرکی دەوڵەتە کە مافی هەمو هاووڵاتیەک دابین بکات و دادپەروەرانە هەق بە هەموان بدات

   عەدالەت هەمو شتێکی مادی و مەعنەوی، لۆکالی و گلۆبالی، نەتەوەیی و نێونەتەوەیی،  نێوان دەوڵەتان و گەلان، بەرانبەر نەژادەکان و کەمایەتیەکان (دینی و دنیایی و عەلمانی)، بەرانبەر ئاژەڵان و سروشت و ژینگەش دەگرێتەوە. عەدالەت وەک ئامانج نەک ئامراز لە مرۆڤ دەڕوانێ لە نێو هەمو کایە و جومگەکانی کۆمەڵگەی نوێدا، لە نێو خێزان و بەرانبەر منداڵان، گەنجان، ئافرەتان، ڕەگەزێکی دی، پیران، پەکەوتوان و کەسانی خاوەن پێویستیە تایبەتیەکان

   دەسەڵاتێک نەتوانێ ئەم مافانە بەرقەرار بکات، لەوە دەکەوێت مافخواز و دادپەروەر بێت، بەڵکو ستەمگەرە و شایستەی هەرەسهێنانە. ئەوە دادگەری و مافە بنەڕەتیەکانە کە شێوازی دەسەڵات و شێوەی نیشتمان و جۆری دەوڵەت و چەشنی وڵات دەسنیشان دەکەن. لە دەرەوەی مافە بنەڕەتیەکاندا نیشتمان هیچ نیە جگە لە حیکاتە گەورەکان و درۆی دەسەڵاتداران. بۆ ئەوەی دەسەڵاتێکی شایستەمان هەبێت، دەبێ خاوەن مافە بنەڕەتیەکانی خۆمان بین، دەنا لە نێو دۆزەخەکەی ستەمگەریدا هێشتا لە دەرەوەی مێژوی سەردەمدا دەژین. دەوڵەتی ماف هیچ نیە جگە لە هاووڵاتیی مافدار، نیشتمانی شایستە هیچ نیە جگە لە مافە بنەڕەتیەکانی هاونیشتمانی

   کە ئازادی و مافە بنەڕەتیەکانمان زەوت کران، ئیدی نیشتمان نەک هەر درۆیەکی گەورەیە بۆمان، بەڵکو دۆزەخێکی گەورەشە بۆمان، ئازادی و مافە ڕەواکانمان ئەرکی خۆمانە و کار و شەڕی خۆیشمانە، تاکو ببینە خاوەن ماف و خاوەن نیشتمان و هاونیشتمانیی مافدار و ڕێزدار و سەربەخۆ. ئا لێرەشەوە پرس و بەرپرس دەربارەی سەربەخۆیی نیشتمان و ئەخلاقی سیاسی دەردەکەون، ئەخلاقیەت یان سیاسەت ئەوە نیە کە بۆ من ڕەوایە و بۆ تۆش ناڕەوا، بەڵکو خەلاقەت ئەوەیە کە ماف بۆ هەمومان ڕەوایە

ماف ئەوەیە کە بۆ هەمو کەس بێت یان بۆ هیچ کەس
ئەرک ئەوەیە کە بۆ هەموکەس بێت یان بۆ هیچکەس
یاساش هەر ئەوەیە یا ئەوەتا بۆ هەمومانە یان بۆ هیچمان

    ئا لێرەوە دەسەڵاتی کوردی خۆی بەرپرسە بەرانبەر ئەم پرسە و ئەم مافانە

باشە حکومەت، دەوڵەت، ولایەت یان هەرێم چیە؟ پرس

    بێگومان دوبارەکردنەوەی دەستەواژەگەلێک وەک دابەشکردنی دەسەڵاتەکان بۆ یاسادانان و ڕاپەڕاندن و دادوەری و چاودێری و مێدیا و کۆمەڵگەی مەدەنی بونەتە خەڕەک کە چیدی کەڵکی فلسێکی قەڵبیان نەماوە، هێندە وترانەوە تا ڕادەی سوین و سوان، چیدی ئەم دەستەواژانە هیچمان پێ ناڵێن و هیچیشمان بۆ ناکەن، ئەزمونی چارەکە سەدەیەک سەلماندی کە زۆرینەی دەستەبژێر (نوخبەی حیزب و نوخبەی ڕۆشنبیر و نوخبەی عەوام) هیچ شتێک نەبون جگە لە نوخبەی نەوت واتە دەستەبژێری مشەخۆرانی نەوت، لێرەشەوە نوخبەیەکی مافخۆر و میللەتێکی مافخوراو و جەماوەرێکی ناڕازی سەرهەڵدەدەن، بە کرداریش نوخبەی مافخۆران هەر ئەم دەستەواژانە بون: حیزبحزبێنە و خزمخزمێنە و باڵباڵێنە، موچەخۆری وەلائەت و ئەرزەی ئینتیمای حیزبی، بەیعەتی ڕۆشنبیر و ئەکادێمی، گرێبەستی مێدیای حیزبی و سێبەر، بودجەی ناوەندی بەناو زانستی، قبولی خاص و میراتی بەعس، پلەوپایەی شەخسی و دەسکەوتی کورسی، فرەموچەی بنەماڵەیی و خانەنشینیی پلەداری تایبەت، بندیواری حیزبی و پۆستی پارتی

   خەسڵەتێکی زەق و هاوبەشی ئەم سێ دەستەبژێرەی نەوت ئەوەیە کە کوشتەی ناوبانگ و نازناون، هەر بەو دەردەشەوە سەردەنێنەوە کە ببنە ژمارەیەکی گەورە و قەبە، کەم نین ئەوانەی کە ئەسیری بازاڕی ژمارەی (لایک)ن و پێوەی دەنازن. کەم نین ئەوانەی کە خۆیان بە ژمارەکانەوە هەڵواسیوە و بۆی دەگرین و هەر بەو ئازارەشەوە دەتلێنەوە کە ببنە سەرناو و ڕەقەمێکی گەورە، دواجار نوخبەی نەوت هەر بە دەردی ئەم ژمارانەوە سەردەنێتەوە: ژمارەی دۆلارەکانی، یارەکانی، سەیارەکانی، خانوەکانی، سەفەرەکانی، کۆنفرێنزەکانی، فێستیڤەلەکانی، پەنێلەکانی، دێبەتەکانی، سێناریۆکانی، فشەکانی، ئینشاکانی، موریدەکانی و هاوشێوەکانی کە هەر هەمویان بازاڕی ژمارەن و ڕەقەمێکی گەورەن، یان ناوی قەبەن و ناخی وێران

باشە ئەی دام و دەزگەی هەرێم چیە؟ پرس

هەر حکومەتێک، دەوڵەتێک، ولایەتێک یان هەرێمێک سێ بنەمای سەرەکیی هەیە

یەکەم: بەرهەمهێنانی شوێن

   شوێن سنوری قاچاغچێتی و خاکی نەوت-دزین نیە، جوگرافیا مەرزێکی ڕەق و تەق یان زەوی و زارێکی وشک و بڕنگ نیە، بەڵکو هەمو ئەو پڕۆژە زەبەلاحانەن کە تەنیا دەوڵەت دەتوانێ لە ئەستۆیان بگرێت، وەکو: بەنداوی گەورە، وزەی کارەبا، ئاودێریی کشتوکاڵی، پیشەسازیی پێترۆکانزایی، ئاوەڕۆ، ڕێگەوبان، تەندروستی، فەرمانگە و فێرگەکان. دەرئەنجام چاندنی هەستێک و مافێک، بەرهەمهێنانی ناسنامەیەک بە هاووڵاتی

دوهەم: بەرهەمهێنانی کات

    کە بەرهەمهێنانی شوێن هەبوو، دەبێ بەرهەمهێنانی کاتیش هەبێت، ئەوەش خودی کارە، لێرەوە بەرابەریی نێوان کار و کات دەردەکەوێت. حکومەتی هەرێمێک دەتوانێ لەڕێی کەرتی گشتی و پڕۆژەی خزمەتگوزاری و بەرهەمهێنانی شوێنەوە هەل و دەرفەتی کار بۆ بەشێکی گەورەی بێکاران و گەنجان و دەرچوانی فێرگەکان دابین بکات و بیانخاتە سەر کار و نەیانداتە دەست شەپۆلانی دەریای ئیجە و قەزا و قەدەری کۆچەوە

سێهەم: دەسمایە و سەرمایە

   دەسمایەی گشتی و سەرمایەی نیشتیمانی واتە سامان و ماڵی خەڵک، نەک موڵکی چەند خێزانێک و بنەماڵەیەک و بەرپرسانێک وەک خۆیان دەڵێن (دەسەڵات و سەروەت و دەسکەوت) وەک بڵێی پێگەی پۆست و گەنجینەی ژێرزەمین و خەزێنەی سەرزەمین موڵکی باوکیانە و بە میرات بۆیان ماوەتەوە، سامانی گشتی موڵکی ئەم حیزب و ئەو حیزب نیە، موڵکی فڵانە سەرۆک و فیسار سەرکردە نیە، بەڵکو بڕبڕەی ژیانێکی گشتی و هاوبەشی نێو تاکەکانی کۆمەڵگەی سەردەمە. ڕون و ڕەوان دەبێ سەرجەم داهاتی نەوت و گاز، گومرگ و باج، بودجە و موچە ئاشکرا بن و بڵاو بکرێنەوە. هاووڵاتی خۆی لەڕێی سیستەمی باجدانی داهاتەوە دەوڵەت بەخێو دەکات، دەوڵەتیش دادپەروەرانە هەمو مافێکی هاووڵاتی (بیمەی تەندروستی و پەروەردە و کۆمەڵایەتی) دابەش دەکات، هەروەکو موچەی فەرمانبەران و مامۆستایان، بژێویی کەسانی خاوەن پێویستیە تایبەتیەکان و خانەنشینان و بێکاران، تەنانەت منداڵی هێشتا لەدایکنەبوش ماف و داهاتی خۆی هەیە لە سیستەمێکی پەرلەمانیی دێمۆکراتیدا نمونەی (سۆسیال-دەوڵەت) واتە دەوڵەتی ماف (مەبەست مافە بنەڕەتیەکان و دادپەروەریی کۆمەڵایەتیە) نەک دەوڵەتی یاسا، ڕێک وەکو هەرێمی کوردستان کە بە ناوی یاساوە بەرپرسان سەرمایەگوزاری دەدزن، بە شێوازێک کە منداڵی تازە لەدایکبو 5 ملیارد دۆلار قەرزارە، تەنیا هەر لەبەر تاوانی چەند بەرپرسێکی حیزبی بە ژێرنوسی (شەرعیەتی شۆڕش و شۆڕشگێڕ)ەوە کە لە وارەکەی شیرینیی نەوتیان دا و نەوتەکەیان خوارد، گوناهی چەند خێزانێک و بنەماڵەیەکی حیزبی خراوەتە ئەستۆی ئەم مەلۆتکە بێگوناهەوە. بێدەنگبون لە مافیاگەری واتە ڕازیبون بە چەتەگەری، لێنەپرسینەوە لە تاڵانی و گەندەڵی واتە شەریکە دز و بەشداری دز و جەردە

   جیاوازیی نێوان دەوڵەتی یاسا و دەوڵەتی ماف لەوەدایە کە یاسا دێت و دەڕوات، یاسا دەخرێتە دەنگدانەوە بە ئەرێ یان نەرێ، بەڵام ماف ناخرێتە دەنگدانەوە یان چەندین بواری زانستی و مەعریفی جیاجیای دەوێت، تاکو مافێک بخرێتە ژێر پرسیارەوە، پەرلەمان بە ئارەزوی خۆی ناتوانێ مافێک وەکو ئازادی، ژیان، کوشتن بخاتە دەنگدانەوە، یان مافی بژێوی، خوێندن، تەندروستی،.. تاد، هەروا بە سادەیی وەک یاسایەکی ئاسایی ناخرێنە دەنگدانەوە، ماف سەرێکی لە ناو ئۆنتۆلۆژی و بوونگەریدایە. مافەکان بۆ ئەوەی کاریگەر بن، دەبێ لە جاڕدانی مافە بنەڕەتیەکانەوە ببنە یاسا بنەڕەتیەکان لە پراکتیکدا

باشە ئەی ئەگەر حکومەتێک یان هەرێمێک نە (شوێن) و نە (کار) و نە (سەرمایە)ی هەبوو، چی ڕودەدات؟ پرس

   ئەگەر شتێک نەبوو بە ناوی (بەرهەمهێنانی شوێن) و (بەرهەمهێنانی کات) و (دەسمایەی نیشتیمانی)ەوە، ئەوا ڕوداوی مێژویی هەمیشە ڕاشکاوانە بەو جۆرە سیستەم و ویلایەتەی وتوە: ئادەی لاچۆ ئەو ناوەت گرتوە، هەی توڕەهات! فوکۆ و دولوز وایان وت

ئایا لێکدانەوەت بۆ ئەم بەزمەی موچەی پەرلەمانتاران و پلەباڵاکان چیە؟ بۆ وادەزانی، ئەم دەستەبژێرانە پرێمز و سەماوەر و مێشەهەنگن و گیزەگیزیان لێوە دێت؟ باشە، ئەی چارەسەر چیە؟ پرس

   وەڵام: نەخێر هیچیان نین، نە سەماوەر و نەش مێشهەنگ. ئەگەر سەماوەر بونایە، ئەگەر چاکەشیان وەک چاکەی خاتونیش نەبوایە، هەر دەمانوت قەیناکە هەر چاکە چاکە. ئەم دەستەبژێرانە هێندە زۆرن، خۆزگە مێشەهەنگ بونایە، ئێستا کوردستان دەبوە خاوەن ڕوبارێکی پڕ لە هەنگوین، بەڵام بە خودای هیچ شتێکیان لە هەنگ ناچێت، تەنیا گیزەگیزەکەیان نەبێت، ڕێک هەر دەڵێی مێش و مەگەزن. ئەوەتا کەوشێکیان بە قەوارەی قونی خۆیان دوریوە، ئەی نەتانبیستوە هەمو شتێک ڕەقەمە، ئەوانەی کە دەڵێن هەڵبژاردن چارەسەرە، ڕێک مەبەستیان لە ژمارەی زل و قەبەی کەوشێکی گەورەیە! کەوش واتا باخەڵ، پاخڵ، گیرفان و بن-هەنگەڵ

   خەڵک بێزار بوە، نەک هەر لە گیزەگیزی نوخبەی حیزب و ڕۆشنبیر و عەوام، بەڵکو لە چڕوچاویشیان، چیدی خەڵکی نایانەوێ تەنانەت لە مێدیاکانیشەوە ئەم بچمانە ببینن. ئالتەرناتیڤ ئەوەیە کە کۆمەڵێ گەنجی خاوەن پڕۆژەیاسای پڕاکتیکی دابنرێن، گەنجانێک کە فشەکەر نەبن و درۆ و دەلەسەی پۆپولیستی و دیپلۆماسی نەزانن، ڕاستەوخۆ بە حیزب بڵێن ئادەی عەرەبانەکەو ڕاکێشە و ئەوناوەت گرتوە و ڕێ نیە بڕۆین، باوی پۆستی حیزب و مێدیای حیزب و بودجەی حیزب و میلیشیای حیزب و بندیوار و بندەڕابەی حیزب نەماوە، دابەستەیی لە سەر کۆنتۆی بودجەی گشتی و داهاتی خەڵک بەسەرچون، زەمانی فرەژنی و فرەموچەیی و فرەخانەنیشینی و قۆرخکاری و گەندەڵکاری لەناوچون. گەنجانێک کە ئەرکیان تەنیا هەر یاسادانان و ڕاپەڕاندنی ئەم کردارانە بن

یەکەم: بیمەی تەندروستی و پەروەردەیی و کۆمەڵایەتی بۆ هەموان
دوهەم: سیستەمی یەک-موچەیی و سیستەمی یەک-خانەنشینی، باجدان و عەدالەتیش هەر بۆ هەموان
سێهەم: ئاشکراکردنی سەرجەم داهات و بودجە و بنبڕکردنی سەرچاوەکەی هەر جۆرە گەندەڵیەک

   ئەمە سەرەتاترین کردارە، تاکو ململانێ و دەساودەسکردنی ئاشتیانەی دەسەڵات لە نێو پەرلەماندا دەست پێ بکات و خەڵکیش وەک هێزێکی کۆمەڵایەتی و ڕێکخراوە جیاجیاکانی نێو سیاسەت تیایدا بەشدار بن، چونکی ململانێ هەردەم بەردەوامە و هێشتا هەزارویەک کێشەی دی ماون، بۆ ئەوەی لە نێو پەرلەماندا مشتومڕی لە سەر بکرێن، تاکو چوارچێوەیەکی یاسایی بۆ کێشەکان دابنرێن و بەردەوامیش پەرلەمان وەک دەزگەی چاودێریی دەسەڵاتەکان ڕۆڵی خۆی بگێڕێت

   نیشانەی ئاخرزەمان ئەوەیە کە زەمەن پاشاوپاش بگەڕێتەوە

تڕاژیدی ئەوە نیە کە پارتیی خاوەن میلیشیا هەرکات زەوقی هەڵسا، خێرا دەڕابەی دوکانەکەی پەرلەمان دابخات

کۆمێدی ئەوەش نیە کە یەکێتیی خاوەن میلیشیا سەد کورسی یان یەک کورسیی پەرلەمانی هەبێت، وەکیەک وایە و هیچ جیاوازیەکی نیە و هیچ لە مەسەلەکە ناگۆڕێت و هیچ لە دەسەڵاتەکەی کەم نابێتەوە

بەڵکو تڕاژیکۆمێدی ئەوەیە کە حیزبانی خاوەن نامیلیشیا هێشتا ئەم پەرلەمانە بە باشترین مۆدێلی خەباتی مەدەنی و دێمۆکراتی و دەستاودەستکردنی دەسەڵات دەزانن و دیالۆگ و گرەو لە سەر ئەوە دەکەن کە بەخشش و پاداشت و موچەی پەرلەمانتاران و پلەباڵاکان بە پارەی دزراوی خەڵک گەندەڵیەکی یاسایی و حەڵالن

   لێرەوە ئیش و کاری ئەم حیزبانەی پەرلەمان بە یاساییکردنی گەندەڵیەکان و ڕۆڵیان بە حەلاڵکردنی پارە دزراوەکانن، گوایە وەک شیری دایکیان حەڵاڵە و دەیخۆن! بەڵێ شیری ئەو منداڵانە دەخۆن کە بە دەم شەپۆلی دەریاوە ڕۆیشتن و نەهاتنەوە

   کاراکردنی پەرلەمان بە چەمکی ڕق و مق تەفسیر ناکرێت، بەو جۆرەی کە لەگەڵ بودجە و موچە بەرخۆریەکەی پەرلەماندا بکەویتە عیشق و غەزەلنوسینەوە، واتە سەرەتا دەبێ پەرلەمان لە خۆیەوە دەست پێ بکات، پەرلەمانی خۆڕهەڵات خۆی بوەتە سەرچاوەی بەشێکی گەورەی کارەساتەکان، پەرلەمان بەم قسە باق و بریقانە چالاک ناکرێت کە بوترێت پەرلەمان باشترین نمونەی سیستەمی حوکمڕانیە، بەڵکو وەک ئاشکرایە کە پەرلەمانی خۆڕهەڵات خۆی بوەتە سەرچاوەی قێزەوەنترین ئافات، سەرەتا دەبێ دەردەکەی خۆی چارەسەر بکات، نەکو پەرلەمان ببێتە مۆرێکی یاسایی بۆ دیکتاتۆریەت، نەکو ببێتە مۆڵگەی شەرعیەتدان بە ناشەرعیەت، پەرلەمان ئاوا کارا دەکرێت

******

ئەرێ بەڕاست ئەم دەمامکدارانەی سیستەمی مافخۆران کێن! بۆچی مرۆڤ وەک پەنابەرێک لە ئەوروپادا خاوەن هەمو مافە بنەڕەتیەکانە، کەچی وەک هاووڵاتیەک لە هەرێمی کوردستاندا مرۆڤێکی بێمافە

• لە هەر کوێیەک مافخۆر هەبوو، لەوێشدا مافخوراو هەیە
• لە هەر کوێیەک دەسەڵات هەبوو، لەوێشدا بەرگری هەیە

   ماف خزمەتگوزاری نیە، بەڵکو هەقێکی بنەڕەتیی بوونی مرۆڤە و دەروازەیەکیشە بۆ داهێنانی تاکێکی ئازاد، نەک خودێکی بێماف. ئەم شەڕەی ئێستا شەڕی مافەکانە، شەڕی نێوان مافخۆران و مافخوراوانە، ئەمجارەیان چرکەساتی هەڵوەرینی دەمامکەکانی سوبێکت و دەمامکی سوبێکتەکانە، چارەکە سەدەیەکە مافخۆران خەریکی داتاشینی دەمامکی خودێکی ملکەچن، ئێستا هەر دەمامکەو دەکەوێت وەک بەرد بەر سەروگوێلاکی مافخۆران دەکەوێت، بەوەش مافخۆران زۆر پەست دەبن، چونکی ئەو دەمامکەی کە دەستکردی خۆیانە و هەر لە خۆیان دەچوو، ئێستا ئەم دەمامکە وەک بەرد بەرەو ڕوی خۆیان دەبێتەوە، هەر لەبەر ئەوەشە کە بەرد بە فیشەک وەڵام دەدرێتەوە. ئەو بەردە هیچ نیە جگە لە پەیکەرێکی بچکۆڵەی سوبێکت کە مافخۆران بە زەبر بە ڕوخساری منەوەیان لکاندوە، وەختێ ئەم دەمامکە وەک بەرد بە ڕوی خۆیان دەدەمەوە، ئیدی شێوازێکی بوون و ئاکار وەک تاکێکی بزێو و بوێر و یاخی بە خۆم دەبەخشم کە ماف و ئەرکی هەمو مافخوراوەکانیشە، نەوەک ببنە ئاپۆرەی دەمامکی مافخۆران. سەیریش نیە کە لە مێدیای حزبیەوە ئەم جۆرە ئاکتە بە گێرەشێوەنی و ئاژاوەگێڕی ناو دەبرێت، چونکی ماشینەکەی ئەو جۆرە مێدیایە کارگەی دروستکردنی سوبێکتی خەسیو و چەپیوە، نەک تاکێک کە لەپێناو مافە بنەڕەتیەکاندا دژی مافخۆران بە کردار بێدەنگی و بێمافی و تاڵانیی چارەکە سەدەیەک قڵپ بکاتەوە

   لە هەر سیستەمێکی خوێڕی و حکومەتێکی بێغیرەتدا دەنگدان یان خۆپیشاندان ئەگەر بە ئاراستەی قڵپکردنەوەی ئەو دۆخە عاسی بوە هەنگاو نەنێت، ئەوا تەنیا خۆخاڵیکردنەوەیە لەو وزە ناڕەزاییەی کە دەکرێ سەرچاوەی گۆڕین و دەستکاریی سیستەمەکە بێت، واتە لە دۆخی خۆبەتاڵکردنەوەدا دەنگ دەبێتە هەرا و هۆریا، ڕەنگ دەبێتە مۆمێکی شل وەک پارکی خۆبەتاڵکردنەوە و مانەوەی سیستەم وەک خۆی

   وەختێ دەنگدان خاوەن قورسایی خۆیەتی یان خۆپیشاندان خاوەن بەهای خۆیەتی، ئەگەر پێشوتر چەند مافێکی بنەڕەتی بەرقەرار کرابن، لە سیستەمێکی خوێڕیدا مەحاڵە حکومەتێکی بێغیرەت بەدەم داواکاریی خەڵکەوە بچێت. ئەگەر خۆپیشاندەران دەیانەوێت بەدەم داواکاریی خۆیانەوە بچن و مافی خۆیان وەربگرن، بڕۆن کۆمپانیای پاڵاوتە و بیرەنەوت وەربگرنەوە و خۆتان بەڕێوەی بەرن بەبێ گەندەڵیی تاڵانچیەکان، بە چەشنێک داهاتەکەی نیشتمان دادپەروەرانە زۆر بە چاکی بەشی بودجەی گشتی و موچەی هەموان دەکات. بڕۆن مێدیاکان لە دەستی هەمو حیزبەکان وەربگرنەوە کە سەرەتایەکە بۆ سیاسەتێکی ڕاستەقینە، کۆتایەکە بە سیاسەتی جەردەیی ساختەچیەکان

بە مەرگ مەڵێن ئەفسوس، ڕۆژێک دێت و سوڵتانیش دەمرێت

   سەرانی کورد هێشتا گرێی (ڕەئیس قائید) بەری نەداون، ئێستاش دەسەڵات میراتیە لە باوکەوە بۆ کوڕ و کوڕەزا و برازا لە نێو خێزان و بنەماڵە و خزم و خزمێنەدا قەتیس ماوە، ئەم دەردە ئیدیۆلۆژیە پاشماوەی سەدەکانی پێشوە و وابەستەی دالێکی حزبی و مێدیاییە لە چەشنی: سەرۆک تاقانەی بێرکابەرە و بەدیلی نیە! ڕابەر و ڕێبەر و پێشەوا و پێشڕەوی شەرعیەتی شۆڕشگێڕی نەمرە

   لە بنەڕەتدا هیچ سەرۆکێک نەمر نیە، ئەگەر سەرۆک بیەوێت خۆی نەمر بکات، دەبێ لە سەر کورسیی دەسەڵات بێتە خوارێ، تەنانەت لەبەر ئەوەی بارودۆخی ناوچەکە هەستیارە و وڵات لە بەردەم هێرشێکی توندایە، بۆیە پێویستە مشوری نازناوی سەرکردە، ڕابەر یان پێشەوا بخوات، چونکی سەرۆک نەمر نیە و تەنیا بۆ دو خولە و بەس، نە سەعاتێک زیاتر و نە کەمتر دوای دو خول ئیدی سەرۆک بۆ ئەبەد دەمرێت. بانگەشە و ڕاگەیاندنی دەوڵەتیش پاساوێک نین بۆ مانەوەی سەرۆک لە سەر کورسیی دەسەڵات، چونکی ڕاگەیاندنی دەوڵەت هەرگیز لە دەسەڵاتی دەستوریی هیچ سەرۆکێکدا نیە. جیاوازیی سەرۆک و سەرکردە ئەوەیە کە سەرکردەی حیزب وەک دەسەڵاتێکی ناحکومی و ناڕەسمی دەتوانێ بانگەشەی دەوڵەت بکات، تەنانەت میرنشین و ئیمپراتۆریش بکاتە خەون، واتە سەرۆک دەروەستە بە یاسا و ڕێسای وڵاتەوە، بەڵام سەرکردە پەیوەستە بە پەیڕەوی حیزبەوە نەک دەستوری وڵات

   پرسیاری هەڵبژاردنی سەرۆک لە ناو پەرلەمان یان لە ناو خەڵکدا ئەنجام بدرێت، هیچ پەیوەندیەکی بە دەسەڵاتە زۆرەکانی سەرۆکەوە نیە، چونکی دەکرێ دەسەڵاتی سەرۆک تەشریفاتی (واتە دەسەڵاتێکی کەم و ڕەمزی) بێت و ڕاستەوخۆش لەڕێی دەنگدانی خەڵکەوە هەڵبژێردرابێت هەروەکو سەرۆکی نەمسا/ئۆتریش، بەڵام ئەو پرسیارە تەنیا بۆ خۆڵ کردنە چاوی خەڵکانە، بۆ ئەوەی ماوەی بەسەرچوی دو خولی سەرۆک لە بیری خەڵک بەرنەوە

   گوایە زلهێزەکان لەبەر خاتری مانەوەی سەرۆکی هەرێم لە سەر کورسیی دەسەڵاتدا بە چەند بەرپرسێکی حزبیی هەرێمیان وتوە: لە خۆتانی تێک مەدەن! بێگومان وشەی (خۆتان) مەبەست خەڵکی هەرێم نیە، بەڵکو مەبەست گیرفانی بەرپرسەکانە واتە گیرفانی خۆیان! هەر سەرۆکێک دوای دو خول مافی سەرۆکایەتی لەدەست دەدات، ئەگەر کەون و کائینات پێیان خۆش بێت یان ناخۆش. بیانوی ئەوەی، گوایە ئەمریکا و بەریتانیا لەگەڵ مانەوەی سەرۆکی هەرێمدان، وەک ئەوەی ئەندامەکانی پەرلەمانی هەرێم لە لایەن ئەو دەوڵاتانەوە هەڵبژێردرابن و نابێت لە قسەیان دەربچن! پەرلەمانتاران لە لایەن خەڵکی هەرێمەوە دەنگیان پێدراوە و سوێندیشیان خواردوە کە سەرپێچیی ماف و یاسا نەکەن، سوێندێک کە هیچ سەرۆکێک هەرگیز زەروریەتێک و ناچاریەکی هەتاهەتایی مێژو نیە، شەرعێک کە سەرۆکی هەرێم مافی سەرۆکایەتی نەماوە، سەرۆکی هەرێم شەرعیەتی خۆهەڵبژاردنەوەی بۆ سەرۆکایەتی بۆ ئەبەد لەدەست داوە

بە مەرگ مەڵێن ئەفسوس، ڕۆژی (20.08.2015) دێت و سەرۆکیش دەمرێت

لە هیچ شوێنێکی دونیادا نیە کە حیزب ئەندامەکانی خۆی بەخێو بکات، بەڵکو ئەندامەکان دەبێ حیزبەکەی خۆیان بەخێو بکەن، بێگومان بێجگە لە حیزبی بەعس و حیزبە فاشیلەکانی ڕۆژهەڵات بە قەومی و ئیسلامی و شیوعی و عەلمانی و سۆسیال دێمۆکراتیشەوە،.. تاد

حیزب وەک هەر ڕێکخراوەیەکی نادەوڵەتی و ناحکومی بە سێ جۆر بەخێو دەکرێت

یەکەم: لە لایەن ئابونەی ئەندامانی حیزب و بەشێک لە موچەی پەرلەمانتاران و وەزیرەکانیان و خاوەن پۆستەکانیان

دوهەم: حیزب لەڕێی کۆمەک و یارمەتیدانی خەڵکەوە دەژی، ئەگەر بڕی پارەکە لە 5000 - 7000 ئۆیرۆ زیاتر بوو، دەبێ حیزب نەیشارێتەوە و بۆ مێدیای ڕابگەیەنێت و بیگەیەنێتە دەست فەرمانگەی دارایی، تاکو باج و باجەکەی بدات

سێهەم: لە ڕێگەی پارە بەخشینەوەی دەوڵەتەوە کە کورسی دەنگەکانی هەر حیزبێک پێوەرە بۆ بڕە پارەیەکی کەم و سنوردار و مەرجدار

   واتە ئەم پارە بەخشینەوەیە نە پەیوەندیی بە تەمەن و میژو و پیریی حیزبەوە هەیە و نەش مەرجە ژمارەی خولەکان و خاڵەکان و جارەکان و ژمارەی بەشداریبونی حیزبێک پێشتر لە پەرلەمان. حیزب بەو پێودانگە پارەی دەست ناکەوێت کە چەندە پیرە، بەڵکو بەگوێرەی ئەوەی کە چەند کورسی پەرلەمانی چنگ کەوتوە، لە بنەڕەتدا حیزبی پیر سەر بە خانەی پیران و خانەنشینانە. ئەی حیزب چۆن بوە خاوەن سپا و مێدیا و کۆمپانیا و تاپۆی عەقار و بیمەی خانەنشینی! چۆن حیزب سواری کۆڵی دام و دەزگەی فەرمی بوە و داهاتی تاکەکەس و هاووڵاتیی ئاسایی قوت داوە! ئەرێ بەڕاست داعشانی پەرلەمان و ڕێکخراوەی دێمۆکراسی و کۆمەڵگەی مەدەنی خەریکی چین

******

سۆسیال ئینتەرناسیۆنال یان بە جیهانیکردنی کلوبێکی دیکیاتۆری

   ئەم چەمکە بە جیهانیکردن نەک (بە ئینتەرناسیۆنالیزەکردن)، چونکی پاشگری (یزە) لە زمانێکی ئەوروپیدا بە واتای (کردن)ی کوردی دێت و ناکرێت دوجار بە دوای یەکتردا بنوسرێنەوە، لەبەر ئەوە سەرجەم چەمکە لاتینی و یۆنانیەکان کە بە پاشگری (یزە) هاتونەتە نێو زمانی کوردیەوە، جگە لە هەڵەیەکی ڕێزمانی هیچ شتێکی دیکە نین

   سیاسەتمەداری کورد زۆر شەیدای وشەی (ئینتەرناسیۆنال) و (پەیمانی ستراتیژی)یە، لە کاتێکدا یەکەمیان بۆ هیچ شتێک پێودانگ و ستاندارێکی جیهانییان نیە و تەنانەت سنوری تاقە شارێک و دەڤەرێکشیان نەبڕیوە. دوهەمیشیان بۆ هیچ شتێک بەڵگەیەکی نوسراو و زامنێک و پڕۆتۆکۆلێکیان نیە، بۆیە سەیر نیە، ئەگەر کورد دیوەخانێکی ئینتەرناسیۆنال و شەریک و هاوپەیمانێکی ستراتیژیی ئەمەریکا و تورکیا و ئێرانی هەبوو

   کێشەی هەرە گەورەی سۆسیال ئینتەرناسیۆنال ئەو کاتە دەستی پێ کرد کە دەبوو ڕەوایەتی و هەقێک بە نازناوەکەی خۆی بدات، واتە هەڵگری چەمکی ئینتەرناسیۆنالە، چونکی ناکرێت سەرجەم دانیشتوانێکی (500) ملیۆنی ئەوروپای ڕۆژئاوا خۆی بکاتە زۆرینە بە سەر دانیشتوانێکی (7) ملیاردی هەمو جیهان، ئەوسا چین، هیند، ئەمەریکا، ئیندۆنیزیا و بەرزایل ئەندامی ئەم ڕێکخراوە جیهانیە نەبون، گەرچی نیوەی ژمارەی سەراپای جیهان پێک دەهێنن. بۆیە ڤیلی براندت سەرۆکی ئەوسای ساڵانی (1992-1976) پارتە دیکتاتۆریەکانی ئاسیا و ئافریکا و ئامێریکای لاتینی بە ئەندامێکی تەواو لە سۆسیال ئینتەرناسیۆنال وەرگرتن، دواتریش دیکتاتۆری عەرەبی و ڕۆژهەڵاتی ناڤین وەکو بین عەلی/تونس، موبارەک/میسر، قەزافی/لیبیا، ئەسەد/سوریا، سەدام/ عیراق، عەلی ساڵح/یەمەن،.. تاد

   کەواتە سۆسیال ئینتەرناسیۆنال هیچ پەیوەندیەکی بە خۆشەویستی و هاریکاری و هاوکاریی نێوان گەلانەوە نیە، بەڵکو مەسەلەیەکی دێمۆگرافی بوو لەپێناوی زیادکردنی ژمارەی پارتەکان و بازاڕەکان لە سەرانسەری جیهاندا، بە دیوێکی دی داپلۆسینی گەلانی چەوساوە و پشگیریی دیکتاتۆرەکان و نیمچە دیکتاتۆرەکان و درێژەدان بە مانەوەیان لە سەر حوکم بوو. بێگومان سۆسیال ئینتەرناسیۆنال بە چەند قۆناغێکی میژوییدا تێپەڕیوە

یەکەم: ساڵانی (1865-1815)
دوهەم: ساڵانی (1918-1865)
سێهەم: ساڵانی (2013-1951)

   دوای دوهەم جەنگی جیهانی لە فرانکفۆرت ئەم ڕێکخراوە سەر لە نوێ دامەزرایەوە، کە ئەو کاتە 34 پارتی سۆسیال دێمۆکراتی ئەوروپای ڕۆژئاوا  بون. هەروەکو پێشوتر ئاماژەم پێدا کە لە ناوەڕاستی هەفتاکانەوە تا ئەمڕۆ ژمارەیان گەیشتە 168 ئەندام بە پارتی دیکتاتۆری پیاوان و ڕێکخراوی پەروەردە و لاوان و ژنانەوە، بەڵام لە ناوەڕاستی ساڵی پار لە لایپزیگ سۆسیال دێمۆکراتیە ئەوروپیەکان هاوپەیمانێکی گەشەکردویان دامەزراند بە ناوی پڕۆگرێسیڤە ئالیانز کە ژمارەیان نزیکەی 70 - 80 پارتی ئەندامن، کە پارتی دێمۆکراتی ئەمەریکا و کۆنگرەی نەتەوەیی هیندی و بەرازیل و پارتی چەپی نائینتەرناسیۆنالیش ئەندامن

   ئەڵبەتە ئەم ڕێکخراوە تازەیە بە یەکجاری دەسبەرداری چەمکی ئینتەرناسیۆنال بوو، ئیدی ئەم کەمینەیە ئابونەی ساڵانەی زۆرینە نادات، بە جۆرێک زۆرینەی سۆسیال ئینتەرناسیۆنال جگە لە نادێمۆکراتی و گەندەڵ و دیکتاتۆر و نیمچە دیکتاتۆر هیچی دیکە نین

******

داعش سەر بە ژمارەکانە
   تەنیا شتێکی قوڵ دەمامکی خۆی هەیە، ئەسڵەن لەودیو هەر ڕوپۆشێکەوە هیچ داپۆشراوێک نیە، "بۆش و بەتاڵ" خەسڵەتی هەمو دەمامکدارێکە، لەودیو دەمامکێکی ڕوکەشەوە هیچ شتێک نیە جگە لە خودی ڕوکەش خۆی. بێجگە لە گەمەی پوچی موخەبەراتی نێودەوڵەتی و دەوڵەتی و ناوچەیی، لە پشت دەمامکی هەمو جەنگاوەرێکی داعشەوە هەر تەنیا ئیسلامیستێکی پەڕگیر خۆی نەشاردۆتەوە، بەڵکو عەلمانیەکی تەقلیدیی سۆسیال دێمۆکراتی سەر بە پاشماوەی حیزبی بەعسیش لە نێو داعشدا دەمامکی خۆی پۆشیوە، کە بریتین لە خاوەن بڕوانامەی زانکۆکانی جیهان و موخابەرات و ئەفسەران بە پلەی نەقیب و عەقید و عەمید و لیوا و پسپۆڕانی سپای جەنگی شارەکان نەک شەڕی پارتیزانی وەک هەندێ ڕۆژنامەنوس و چاودێر و توێژەری سیاسی وا دەبێژن. نەخێر، ئەم لەشکرە دەتوانێت هەم شەڕی عەسکەری و هەم شەڕی پارتیزانی و هەم تیرۆر و تەقینەوە و خۆتەقاندنەوەش ئەنجام بدات

   داعش خۆی بە ژمارە و ڕەقەمێکی گەورە دەزانێت، ئەم داعشە خۆیشی زۆر بە دڵسۆز و دۆست و یاری ژمارەکان دادەنێت، چونکی ژمارەی ئەندامەکانی خۆبەخشانە جەستە و ڕۆح و خوێنی خۆیان بەخشیون، داعش بوەتە ماتماتیک! کەم نین ئەوانەی لە کوردستاندا خۆیان بە ڕەقەم دەزانن، ڕۆشنبیران و ڕۆژنامەنوسان و نوسەران و ئەکادێمییان و کادێری حیزبان و سەرۆکی خێڵان و سیاسەتمەدارن بونەتە ژمارە و ماتماتیک

   داهاتی مانگانەی داعش بە چەند ملیۆنێک دۆلار دەخەمڵێنرێت. ئەمدیو و ئەودیوی دەمامکی داعش پارە و چەکی مۆدێرن و تەکنیکی جەنگە، تێکەڵەیەکە لە ئیسلامی سەلەفی و عەلمانی تەقلیدیی سۆسیال دێمۆکراتی سەر بە ئوممەی عەرەبی و ئیسلامی، تەنانەت پڕیشە لە کۆنە فاشیست و کۆنە ستالینی و کۆنە بەعسی و سایکۆپات و سەرسەری و خوێڕی و حەشاش! مێژویەکی دور و درێژە تێکەڵەی ئیسلامیسم و ناسیۆنالیسم، داعش و بەعس تێهەڵکێشن

   نمونەی سەرمایەی ڕەمزی: خاوەن بڕوانامەی ئەکادێمی و زانستی سەر بە زانکۆ ڕاقیەکانی ئەمێریکا و ئەورۆپا، خاوەن چەندین کتێب و چەندین توێژینەوەی ئەکادێمی و زانستی، دیپلۆماتی دەوڵەت و ڕاوێژکاری مێدیایی و مێدیاکاری پڕۆفێسیۆنال و پسپۆڕی خۆڕهەڵاتی ناڤین و بەڕێوبەری چەندین ڕۆژنامە و هەفتەنامە وەک ئەلوەتەن و کولتور مەگەزینی ئیسلام و باسنیوزی عەرەب بە زمانی ئینگلیزی، ڕەقەمێکی خاوەن چەندین وتار و دیداری نێو مێدیای تیڤی دوبەی، ئەلجەزیرە، بی.بی.سی، ئێم.بی.سی، واشینگتۆن پۆست، هاوکات هەواڵگری موخابەرات و هەواداری ناسیۆ-ئیسلامیسم و پڕۆفیی چەک و تەقەمەنی بوو. دواجار سەرنگومیان کرد و سەریان خوارد و کردیان بە سیمبۆلی خەباتی مەدەنی و دێمۆکراسی و مێدیایی، بوو بە ڕەمزی ئەو وشە باق و بریقانەی کە لە هەرێمدا برەویان شیرین و بنێشتە خۆشەی بنزار و سەرزاری دەستەبژێری حیزب و ڕۆشنبیرن

******

   بە بۆنەی سەرنانەوەی مێدیای نوسراو و بینراو و بیستراو و سەرهەڵدانی مێدیای زانستی و تیۆری و فیکری و فەلسەفی لە ئینتەرنێت و تۆڕە کۆمەڵاتیەکانەوە، کە هاوشانە لەگەڵ چەندین مەرگدا، وەکو: مەرگی گرێبەستە حیزبیەکان، ئینشانوسین و زبڵنوسین، ڕێکلامەی گرگن و پڕۆپاگەندەی ئیدیۆلۆژی، کۆمپانیای دروستکردنی فەحل و فسفس پاڵەوانە ئەکادێمیەکان و ماستاوچیە پسپۆڕەکان، سەفسەتەی وانەی زانکۆ سواوەکان، ڕێکخراوە وەهمیەکان و دام و دەزگە حیزبیەکان، ناوەندی توێژینەوە و لێکۆڵینەوە بێبەر و بەسەرچوەکان، یادەوەریەکان و فێستیڤاڵەکان و دێباتە ساختەکان و دیالۆگە بێسەروبەرەکان، پڕۆژەی ئیجماع و جیماعە چەند قۆڵیەکان، موچەخۆران، مشەخۆران، گەندەڵکاران و قۆرخکاران کە هەر هەمویان لە سەر سەروەت و موڵکی گشتی دەلەوەڕێن و لە سەر حیسابی مافی داهاتی تاکەکەس دەژین، شیری ئەو کۆرپانە دەخۆن کە بە باوەشی دایکانەوە بە دەم شەپۆلی دەریای ئیجەوە دەخنکێن، مافی بژێویی ئەو گەنجانە دەخۆن کە لەبەر بێکاریدا سەرنگومی هەمان شەپۆل دەبن، پارەی ڕۆژانەی ئەو منداڵانە دەخۆن کە هێشتا تەمەنیان بۆ کارکردن قەدەغەیە و لە ناو بازاڕی شاردا پێڵاو بۆیاخ دەکەن

واتە مەرگی مۆڵگەی حیزبحزبێنەی چەند بنەماڵەیەک، خزمخزمێنەی چەند خێزانێک، باڵباڵێنەی چەند بەرپرسانێک، مەرگی پشک-پشکێنەی دەستەبژێری حیزب و بەشبەشێنەی نوخبەی ڕۆشنبیر و عەوام

   کێشەی هەرێم پێش ئەوەی نوخبەی حیزبەکان نوکتەی قەیرانەکان بن، ئەوە نوخبەی ئەکادێمی و ڕۆشنبیرانە کە قەیرانی ئەخلاقی و مەعریفەیان داهێناوە، بەبێ ئاوارتەی (استثناء) هیچ حیزبێک یەک دەزگە و ناوەند و مێدیایەکی نوسراو و بینراو و بیستراوی ڕاستەقینە لە هەرێمی کوردستاندا نیە، تا بینەقاقا نوقمی حیزبحزێنە و خزمخزمێنە و باڵباڵێنە و بەشبەشێنەن، ئەرزە و خانو و شوقە وەرگرتن، خاوەن گرێبەستی مشەخۆرین، بێگومان هەمو مێدیاکان (حیزبی و ئەهلی و سێبەر) سنوری ناوچەیەک و گەڕەکێکیان تێنەپەڕاندوە و هەر خەریکی دروستکردنی قارەمانە وەهمیەکانن، ئامادەش نین دوای داوەشان و شکستی چارەکە سەدەیەکی خۆیان دەسبەرداری پلەوپایەی خۆیان بن

   باشە کێ دەستی ئەم نوخبە هەڵپەرستەی گرتوە کە چارەکە سەدەیەکە ناتوانێ دەزگەی ناوەند و مێدیای ڕاستەقینەی کراوە بۆ هەمو تواناکان بەبێ هیچ جیاکاریەک دروست بکات، تەنانەت خاوەن بوجەی فەرمی خۆیشی بێت! باشە کێ مەکینەی ماستاوی داوەتە دەست ئەم نوخبە داوەشاوە کە چارەکە سەدەیەکە ماستاوچیی پسپۆڕ بەرهەم دەهێنێ! ئەزمونەکەی نوخبەی حیزب و نوخبەی ڕۆشنیر دوای چارەکە سەدەیەک هێشتا ساوایە کە لەباتیی شیر ئەم نوخبە ساوایە نەوت دەخوات، ئا ئەوەیە دەستکەوتەکان و غەنیمەکان و شەرعیەتی عەوامەکان

   ئینتەرنێت دەکەوێتە سەر ئەوەی کە خۆت چۆنی بەکار دەبەیت، دەکرێ وەک چێشتی مجێور و تەڕەماش و بڵقی سەرئاو وەکو نمونەی حیزبحزبێنە و خزمخزمێنە و پشک-پشکێنە و بەشبەشێنە و باڵباڵێنە بەکار ببرێت، دەشکرێ ببێتە سەکۆیەک بۆ وتارە زۆر دەگمەن و بژارە فیکری و فەلسەفیەکان لە چاو مێدیای کوردیدا. بێگومان مێدیای فەرمی و سۆسیال-مێدیا هەردوکیان وەکویەک فسفس-پاڵەوان و پۆخڵەوات دروست دەکەن، بەڵام سۆسیال-مێدیا (ئینتەرنێت، فەیسبوک، تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان) لەسەر خۆت بەندە کە چۆن بەکاری دەهێنیت، ڕەنگە ببێتە زبڵخانە وەک ناوەند و مێدیای بینراو و بیستراو و نوسراوی حیزبی و ڕەسمی و سێبەر، یان ڕەنگە ببێتە سەکۆی بابەتی فیکری و فەلسەفی و هونەری و ئەدەبی

   بێگومان مێدیای فەرمی و سۆسیال-مێدیا (ئینتەرنێت، فەیسبوک، تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان) هەردوکیان وەکویەک دەتوانن فسفس-پاڵەوان و پۆخڵەوات دروست بکەن، بەڵام بیرمان نەچێت کە سۆسیال-مێدیا بە پارەی خەڵک نالەوەڕێ، لەکاتێکدا مێدیای حیزبی و ڕەسمی و سێبەر لەسەر بودجەی گشتی و موڵکی خەڵک دەلەوەڕێن! هەروەها سۆسیال-مێدیا ژینگە پیس ناکات، لەکاتێکدا بازاڕەکەی مێدیای حیزبی و ئەهلی و سێبەر بەناوی پڕۆژەی گرێبەستەوە ژینگەپیسکەرن! کروزانەوە و نوزانەوە بۆ مێدیای فەرمی و ئەهلی و سێبەر هیچ نیە جگە لە شین و زارێک کە بۆ سەروپێکەی فرمێسک هەڵدەڕژێ (ئەڵبەتە خۆم لە ساڵی ١٩٩٣وە ڕوەکیم و گۆشتخۆر نیم!). ئەوسا و ئێستا و ئایندەش مێدیای ڕەسمی و حیزبی و ئەهلی و سێبەر لە هەرێمدا هەرگیز پانتایی گشتی نەبون، بەڵکو فەزای دەستەیەکە کە سەر و کلکی یەکترن، دیارە نوخبەی سەروکلک دابەستەی گرێبەستی حیزبایەتی و خزمایەتی و کلکایەتی و پاشکۆیەتیە،.. تاد. لێرەوە قسەکردن لە ناوەند و مێدیای کوردی وەک فەزای گشتی جگە لە درۆی گەورە و خۆفریودان و خۆگەمژاندن و گەوجاندن هیچی دی نین، مێدیای هەرێم واتە کایەی حیزبحزبێنە و خزمخزمێنە و پشک-پشکێنە و بەشبەشێنە و باڵباڵێنە

******

وەرگێڕان یان وەرگەڕان

   کورد دو جۆر وەرگێڕانی بۆ شاکاری ئەدەبی و فیکری هەیە

یەکەمیان ئەوانەن کە لە دەقە ئەسڵیەکە نەگەیشتون، بێگومان ئەوەش پەیوەستە بە هەژاریی بنەمای فیکری و تیۆری و مێتۆدی وەرگێڕەکانەوە دەربارەی بابەتە ئەدەبی و فیکری و فەلسەفیەکان

دوهەمیان ئەوانەن کە لە دەقە ئەسڵیەکە گەیشتون، بەڵام گوزارشت و داڕشتەی زمانیان هێندە لاواز و داماوە کە ئەستەمە کەسێک بتوانێ لە دەقی زمانیان بگات، ئەڵبەتە پاساویان ئەوەیە کە گوایە ئەم جۆرە دەقانە بۆ دەستەبژێرێکی خوێنەرە، یان گوایە زمانی کوردی هەژارە و دەقی وەرگێڕدراو لەوە باشتر دەرناچێت، بەڵام لە بنەڕەدا ئەوە زمانی وەرگێڕەکانە کە زمانێکی هەژارە نەک زمانی کوردی، گەرچی ئەم زمانە کێشەی گەورەی لەتەک چەمکە فیکری و فەلسەفی و زانستیەکانیشدا هەیە. لە زانستی زماندا زمانی هیچ گەلێک نیە کە هەژار و لاواز بێت، بەڵکو ئەوە زمانی ڕۆشنبیرێک خۆیەتی کە زمانەکەی پەرپوتە و خاڵیە لە فیکر و مەعریفە

   وەرگێڕانی شاکاری ئەدەبی و فیکری و فەلسەفی وەرگێڕانی حەرفی و پەتیی وشەکان و ڕستەکان و دێڕەکان نین، بەڵکو دەبێ پێشتر ورد و درشتی مێتۆد و تیۆری و دونیادیدەی ئەو شاعیر و ئەدیب و بیرمەند و فەیلەسوفەت خوێندبێتەوە و بە چەندین وتار لێکدانەوەت بۆی کردبێت، ئەمجا سەرەتای پڕۆسە و پڕۆژەی وەرگێڕان دەست پێ دەکات. لە هەرێمدا ژمارەی وەرگێڕەکان لە شاعیران و ئەدیبان و نوسەران زۆرترن، بەبێ ئەوەی یەک وتاری قوڵیان دەربارەی مێتۆد و تیۆری و فیکری نوسەری دەقەکە نوسیبێت، جگە لە چەند دێڕێکی شەرمن و پیاهەڵدان و ڕیزکردنی ناوی کتێبەکان و سەرگوزشتەی ژیانی نوسەر. لێرەوە یا ئەوەتا وەرگێڕمان نیە، یان هەر زۆر بە دەگمەن هەیە، ئاخر تا ئێستا ڕەخنە و لێکدانەوە و خوێندنەوەی قوڵ نەکراون بۆ ڕامبۆ، هۆلدرین، شەکسپیر، دۆستۆیڤسکی، کافکا، کامیو، نیتچە، دولوز، فوکۆ،.. تاد، ئیدی نازانم قسە لە کام وەرگێڕان بکەین. شەرم و شورەیی نیە کە مرۆڤ شتێک نەزانێت، بەڵکو عەیب و عار ئەوەیە کە بە ناوی زانین و مەعریفەوە دەرخواردی خەڵکی بدات و خۆی لێمان بکاتە خەبیر و پسپۆڕ و شارەزای بوارێک بە پارەی خەڵک بە ناوی پڕۆژەی ڕۆشنبیریەوە بودجەی گشتی حەپەلوش بکات. ئەخلاقی فیکر و پرنسیپی زانست وایە: لە هەر کوێدا شتێکی نەزانی، رێک لەوێدا دەڵێت کە نایزانێ! نمونەیەک لە دونیای جەهلی وەرگێڕان کە فڕیان بە سەر فیکر و مەعریفەوە نیە و تەقەی سەریان دێت

چەمکی ئەڵمانی داساین |Dasein| واتا لێرەبوون، لێرە-بوون

لەوەیش بگەڕێین کە بە دازاین نانوسرێت و ناخوێنرێتەوە، چەندە مایەی تەریقبونەوە و شەرمەزاری و گاڵتەجاریە کە ئەم چەمکە فەلسەفیە ئەتک کراوە و کراوەتە نوکتەی: بوون-لێرە، یان بوون-لەوێ

   ئەڵبەتە زۆربەی هەرە زۆری وەرگێڕانەکان بریتین لە چیرۆک، شیعر، ڕۆمان، ئارشیڤی کەسایەتیەکان، یادەوەریی فڵانە نوسەر و بیرەوەریی فیسار سیاسەتمەدار، کە بە فەرامۆشکردنی دەقە فیکری و فەلسەفی و زانستیەکان شکاونەتەوە. وەرگێڕەکان یا ئەوەتا لە تیۆری و مێتۆدی دەقە ئەسڵیەکان نەگەیشتون، یان وەرگێڕانەکان هێندە بە زمانێکی پەرپوت داڕێژراون، مەگەر هەر خۆیان لەو جۆرە زمانە بگەن، یان وەرگێڕانێکی سەقەتی دەستی دو و سێن

   شتێک نیە بە ناوی سێهەم جۆری وەڕگێڕانەوە، واتە لە زمانی دوهەم و سێهەمەوە، ئەم کێشە گەورەیە لە نێو زمانە سەرەکیەکانی ئەوروپادا نەماوە، واتە هەڵەی زەق و خەوشداری وەرگێڕان لە نێو زمانە ئەوروپیەکاندا نەماون یان زۆر دەگمەنن، لێرەوە ئاساییە کە لە سەربەرگی کتێبی وەرگێڕاوی ئەوروپیدا زمانە ئەسڵیەکە نەنوسراوە، بەڵکو لە نێوبەرگی کتێبەکەدا نوسراوە کە لە چ زمانێکەوە وەرگێڕدراوە، بەڵام ئەم پاساوە بۆ زمانی خۆڕهەڵاتی و فارسی و عەرەبی و تورکی دەست نادات و پێویستە لە سەربەرگی کتێبێەکەدا بنوسرێت کە لە کام زمانی خۆڕهەڵاتیەوە وەرگێڕدراوە، چونکی کۆنتڕۆل و چاودێریی ڕژێم و هەڵەی قەبە و زل لە نێوان زمانە شەرقیەکاندا بێشومارن. بیریشمان نەچێت، وەرگێڕان لە زمانی یەکەمەوە خۆبەخۆ مانای ئەوە نیە کە بەبێ خەوش و هەڵەیە، بەڵکو ئەمیشیان خاوەن گرفت و کێشەی خۆیەتی. لێرەوە هەندێ وەرگێڕ هێشتا باش فێری زمانێکی ئەوروپی نەبونە، دەقیان لە فارسی، عەرەبی یان تورکیەوە وەرگێڕاوە، کەچی مۆری زمانێکی ئەوروپی بە ناوچەوانی کتێبەکەوە نراوە، یان بە ژێرنوسی پێداچونەوەی دەق بە زمانێکی ئەوروپی پینەوپەڕۆیان کردوە. دەق هەیە کە هێندەی قەوارەی پاکەتە جگەرەیەک بچوکە، کەچی بە قودرەتی پارەی ژمارەی لاپەڕەکان ئەم دەقە بچوکە بوەتە دیوانێکی بەرگ-ئەستور لە نێو ڕەفەی کتێبخانەی کوردیدا

   ئەمە بێجگە لە گرێبەستی حزبایەتی و خزمایەتی و گروپی سێبەر و پڕۆژەی پارە و پول کە سەر و کلکی یەکترن، گەواهیی ئەرزە و فرەموچە و پڕۆژەی بندیواران مەلەفەکانیانە، ئێستاش هەر وایە بە ناوی پڕۆژەی ڕۆشنبیری و کولتوریەوە نوخبەی سەروکلک بۆ خۆیان و لە نێوان خۆیاندا خێرا بودجەکە حەپەلوش دەکەن تا کەس پێی نەزانیوە، گرنگ ئەوەیە بە پارەی خەڵک خێرا خۆیان بکەنە ڕەقەم، دەرئەنجام ئەوەتا پاشماوەی وەرگێڕانەکان و کتێبە وێرانەکان لە نێو کتێبخانەی کوردیدا ماونەتەوە. خەسڵەتی ئاشکرای ئەم دەستەیە ئەوەیە کە هێزی بۆنکردنیان بەهێزە، کەری کێ تۆپی خێرا زومرە لە سەر خوان کۆبونەتەوە! جەنابی ئەدیب و نوسەر و وەرگێڕ موچەی مانگانە و بودجەی ساڵانەی دەزگەی ناوەندێکیان بۆ خۆیان قۆرخ کردوە، وەک بڵێی موڵکی باوکیان بێت و بە میرات بۆیان مابێتەوە، وەک ئەوەی بودجەی گشتی و پارەی خەڵک نەبن، ئەمجا دوای ساڵانێک دەیکەنە منەت بە سەر خەڵکەوە، گوایە خاوەن بارە کتێب و ڕەقەم و ناوی زلن و دێی وێران، گوایە غەدریان لێ کراوە و مافی خۆیان پێ نەدراوە وەک پێویست ئاوڕیان لێ نەدراوەتەوە و بەسەر نەکراونەتەوە، وەک بڵێی لە برسانە مردون و مایەی بەزیی و سەدەقەن و خێریان پێ ڕەوایە

   چاپی بیستەهەمین لە دە ساڵێکدا بۆ کتێب واتا هەر شەش مانگ جارێک کتێبەکە چاپ کراوەتەوە، واتە بوەتە خەڕەک و مەتەڵە سواوەکەی بەرئاگردان! ناوەند و کتێبخانە هەن کە لاف و گزافی مەعریفە و شاکاری ئەدەبی لێ دەدەن، بە تایبەتی بەو مەرجەی خۆیان کە دەڵێن: دەبێ دەقەکە پێشتر لە هیچ شوێنێکدا چاپ نەکرابێت، کەچی لە نێو ڕەفەی کتێبخانەیانەوە خاوەن چاپە بیستەهەمینەکان جمەیان دێت

ئەمە بێجگە لەوەی کە دەقێکی قوڵ و قولەی فیکری و فەلسەفی نین، واتە دەقەکان شاکار نین و ئێجگار ساکارن

   فێربونی زمانێک بە شێوەیەکی ڕاست و دروست پێوستی بە پانزدە تا بیست ساڵێک هەیە کە لە نێو ئەو کۆمەڵگە و کولتورەدا ژیابیت و دەشبێ بەردەوام سەروکارت لەگەڵ خوێندنەوەی کتێب و خوێندنی فیکردا بێت. هەر لێرەشەوە باشتر وایە دەقێک بکرێتە کوردی کە هێشتا بە زمانی فارسی و عەرەبی و تورکی نیە! کە ڕۆمانێک کراوەتە فیلمی سینەمایی، ئیدی ئەستەمە بینەری سینەما ببێتەوە بە خوێنەری ئەدەبیاتە بەرگ-ئەستورەکان، مەگەر ئەم بینەری سینەمایە هەر خۆی ڕەخنەگر و توێژەر و لێکۆڵەر بێت

دور و نزیک ئەم قسەیە پەیوەندیی بە وەرگێڕی وتراو و نوسراوی فەرمیەوە نیە کە سەروکاری وەرگێڕانی بەڵگەنامە و ناسنامە و ىڕوانامە و ئەو جۆرە شتانەیە

   ئەوەی وترا نەک هەر بۆ وەرگێڕ، بەڵکو بۆ نوسەری کوردیش ڕاستە، واتە ئەمانیش دو جۆرن، جۆری یەکەمیان تێنەگەیشتنە لە فیکر و تیۆری و مێتۆد و چەمکەکان، دوهەمیشیان سەقەتی زمانی داڕشتن کە هیچ پەیوەندیەک لە نێو بابەت و وتاری دەقەکەدا نیە، تەنانەت نوسەرەکە خۆیشی سەر لە بابەتەکەی خۆی دەرناکات، نوسەرەکە خۆی نازانێت کە دەیەوێت چی بێژێت و چیمان پێ بڵێت! نوسەری وا هەیە کە بە لێشاو دەکەوێتە ڕیزکردنی ناوی فەیلەسوفەکان و بیرمەندەکان بەبێ لێکدانەوەی چەمک و فیکر و تیۆریەکانیان، لەجیاتیی ئەوە کەوتۆتە گێڕانەوەی سەرگوزشتەی ژیانیان، وەک بڵێی جەنابی نوسەر کارمەندێکی فەرمانگەی کاروباری بازاڕ بێت، وەک ئەوەی کاکی نوسەر فەرمانبەری باری کەسێتی و پۆستەچیی ژیننامە و سەرژمێری دانیشتوان و تاپۆنوسی کوچە و کۆڵان و عەرزوحاڵنوسی یاداشتەکان بێت! جاروباریش ساویلکانە ناوی ئەدیب و نوسەرێکی کورد لەتەک گەورە ئەدیبان و بیرمەدانی جیهاندا ڕیز دەکات

   کورتە و پوختەی دەقە وێرانەکان بریتین لە پڕۆپاگەندەی بندێڕی منەکان و ڕێکلامەی وێنەی منەکان، هەروەکو: وێنەی من و کەسایەتیەکان، من و وێنەی کۆبونەوەکان، وێنەی من و دیدارەکان، من و وێنەی سەفەرەکان، وێنەی من و منەکان، وێنەی من و خۆهەڵواسین،.. تاد. لەوە سەیرتر ئەوەیە، کە دیاردەی وا پوچ بە ئیرەیی و حەسودی لێک بدرێتەوە! ئاخر دیاردەیەک هێندە کاڵ و کرچ و بێتام بێت کە جێی بەزەیی پێهاتنەوە بێت، ناکرێ جێی ئیرەیی پێبردن بێت. کەسانێک هێشتا نازانن کە ئیرەیی و بەزەیی دو شتی جودان، شتێک مایەی بەزەیی بوو، ناکرێ مایەی ئیرەیی بێت

   هەر نوسەرێک، هەر وتارنوسێک ئەگەر کورت و پوخت دەسەڵاتی لێکدانەوەی قوڵ و قولەی بۆ تێما و تیۆری و مێتۆدی گەورە بیرمەندێک، فەیلەسوفێک، ئەدیبێک یان هونەرمەندێک نەبوو، باشتر وایە کە ساڵانێکی زۆر یەک حەرف نەنوسێت و تەنیا هەر بخوێنێتەوە، چونکی ئەوە دەردە-نیشانەی خوێنەرێکی ناخوێنەرە! یان هەر ڕۆشنبیرێک ئەگەر نەیتوانی بە سێ وتاری پوخت و قوڵ هەقی چەمکێک یان بابەتێک بدات، چاکتر وایە کە ساڵانێک خۆی تەنیا هەر بۆ خوێندنەوە و خۆهۆشیارکردنەوە تەرخان بکات! ئێ خۆ ناکرێ لە مێدیای نوسراو و بینراو و وتراوەوە بە گرێبەستی حیزبایەتی و خزمایەتی لە سەر حیسابی پارەی خەڵک و بودجەی گشتی پەڕە پەڕەی کتێبێکی داغان لە قسەی سادە و سواوی نێو ڕۆژنامە و بەرنامەکان بە ناوی مەعریفە و ئەدەبیاتەوە دەرخواردی خەڵکی بدرێن

   نوسەری وا هەیە کە بێشەیەک چەمک ڕیز دەکات، بەبێ ئەوەی هەڵوەستە و ڕاڤەی چەمکێک بکات، کەچی دەشڵێت ئەم چەمکە بە مانا ئەفڵاتونەکەی، لاکانیەکەی یان فوکۆیەکەی، وەک بڵێی کاکی نوسەر سەری لە ئەفڵاتون و لاکان و فوکۆدا سپی کردبێت! لەوە سەیرتر ئەوەیە کە دەقی بیرمەندێک یان فەیلەسوفێک بە زمانێکی ئەوروپی بۆ تێگەیشتن هێندە سەخت نیە، کەچی ئەم دەقە بە زمانی کوردی بوەتە ئەو مەتەڵەی: خۆت هەڵیبێنە! بێگومان بەزۆر وشەی کوردێنراوی پەتی و پەتیگەری لەبریی چەمکە باوە جیهانیەکان بە کەڵکی زمانی زانست و فەلسەفە نایەن، بەڵام زیاد لە پێویستیش ڕیزکردنی چەمکی لاتینی کارەساتە، ئەمیان کاتێک بەڕاست دەگەڕێت، ئەگەر بەپێی لۆژیکی زمان و ئێتیمۆلۆژی (ڕیشەناسیی وشە) مانای پڕاوپڕی وشەکەمان بە زمانی کوردی نەبوو، نەک بەپێی بیروڕای گیرفانی خۆت بێژیت کە فڵانە وشەی کوردی مانای تەواوی وشە لاتینیەکە ناپێکێ، واتە بەبێ ئەوەی یەک لێکدانەوەی لۆژیکی و زمانەوانیت بۆ وشەکە کردبێت، یەکسەر حوکمێکی پێشوەختەت بە سەر وشەکەدا سەپاندوە

   بەزمی لێژنەی پسپۆڕان و خەبیرانی بێفکر لە هەمویان بێفەڕتر، لەوە سەختتر نیە کە دەقێکی فیکری و فەلسەفی بخرێتە بەردەست ئەم جۆرە خەبیرانەوە، یان چاوەڕوانی ئەمانە بکرێت لە هەڵسەنگاندن و بڕیاردانی دەقێک بۆ چاپکردن، ئەمە بێجگە لەوەی وەکو فیکر تەقەی سەریان دێت و بە خەیاڵی خاوی خۆیان بڕوانامەی ئەکادێمی مەرجە بۆ مەعریفە و توێژینەوە و ڵێکۆڵینەوەی زانستی. لەوەش سەمەرەتر وەرگرتنی دەقەکانە لە ئینتەرنێت و گۆگلە کە ناوی سەرچاوە و ژمارەی لاپەڕەی دەق و بڕگە وەرگیراوەکانیش نوسراون، کەچی نوسەری کورد هەمان ژمارەی لاپەڕەکە دەنوسێتەوە، وەک بڵێی کە خۆی کتێبەکەی خوێندبێتەوە. هەر لێرەشەوە ئەوە خوێنەر نیە کە ناخوێنێتەوە، بەڵکو ئەوە نوسەری کورد خۆیەتی کە ناخوێنێتەوە و دێڕە وەرگیراوەکانی بە لنگەوقوچی وەرگرتوە. ئەو هەمو شین و زارەی لە لایەن نوخبەی نوسەران و ڕۆشنبیرانەوە بۆ کتێب دەگێڕدران، هەروەک گشت کێشەکانی دی نوزانەوە و کروزانەوەی درۆ دەرچون، لە بنەڕەتەوە ئەسڵەن هەر خۆیان خوێنەر و ئەهلی کتێب نین

   جگە لە وێرانەی وەرگێڕانی دەستی دوهەم و سێهەم لە زمانی فارسی و عەرەبی و تورکیەوە، بە شێوەیەکی گشتی وەرگێڕ و نوسەری کورد یا ئەوەتا لە چەمک و تیۆری و مێتۆدی دەق نەگەیشتون، یان هێشتا فێری شێوازی گوزارشت و داڕشتەی زمان نەبونە

   وتار و ڕەفتار هەمان شتن! کە وتار ئاوێنەی ڕەفتارت نەبوو، کە ڕەفتار ڕەنگدانەوەی وتارت نەبوو، ئیدی فیکر و کردار دەبنە بازرگانێکی گەورەی درۆ بۆ خۆخەڵەتاندن و ئەویتر-گەمژاندن یان ئەویدی-گەوجاندن، ئیدی وتار و ڕەفتار دەبنە چەند دوکاندارێکی ڕۆشنبیری و هەندێ دەڕابەی کولتوری بۆ گیرفان-پڕکردن

   خەڵات و نەفرەت یەک شتن! پیاهەڵدان و جنێودان هەمان شتن، فەریکە ڕۆشنبیر لەبەر کەموکوڕیی مەعریفەی تیۆریی خۆی ناتوانێ خوێندنەوەی ڕەخنەیی قوڵ بۆ دەقێکی فیکری و ئەدەبی بکات، ئیدی بۆ داپۆشین و شاردنەوەی عەیب و عاری فیکری خۆی دەکەوێتە پیاهەڵدان یان نەفرەتدان، هەردوکیان پیشەی فوپیاکردن و پیشەی فوهەڵمژین دو دیوی یەک فون، هونەری بە فسفسکردن و هونەری فسکردنەوە دو دیوی یەک فسن، پیاهەڵدان و نەفرەتدان دو ڕوی یەک دراون، هەردوکیان دەردە-نیشانەی بێدەسەڵاتیی زمانی نوسین و فیکرن

نوسین یان سوین! ک. ک

******

زمانێکی فەوتاو بەبێ جێماوە

   ئێمە نازانین بە تەواوی کەی زمانێک لەدایک بوە و ناشزانین ڕێک کەی مردوە، چونکی لەدایکبونی زمان پڕۆسەیەکی لەسەرخۆیە، نەک کتوپڕ لە شەو و ڕۆژێکدا ڕوبدات، مردنی زمانیش بە هەمان شێوە لە پڕێکدا ڕوینەداوە، بەڵکو هێدی هێدی مردوە

   ئەگەر زمانێکی مردو دەقێکی نوسراوی لە دوای خۆیدا بەجێ هێشت، ئیدی دەبێ لە دەقی پاشماوە و جێماوە پێشتر کۆدی ئەو زمانە بخوێنرێتەوە و سیستەمی زمانەکە بخرێتە ڕو و ڕێزمانەکەی ڕون بکرێتەوە، ئەمجا دواتر دەتوانین لە ڕستەی ئەو زمانە بگەین و واتای وشەکانیش بزانین. واتە زمانێکی لەناوچو بەبێ دەقێکی نوسراوی پاشماوە و بەبێ وجاخی جێماوە بۆ هەتاهەتایە شیاوی ناسین و زانین نیە. لەبەر ئەوە (زمانی ئادەم) لە زمانناسیدا جێی نابێتەوە، چونکی تاقە دەقێکی نوسراوی ئەم زمانە لە هیچ ئەرشیڤێکی مێژوییدا نیە

   گەڕان بە دوای زمانێکی وجاخکوێری فەوتاودا بە کۆمەکی هەندێ وشەی زمانێکی ئێستاوە جگە لە سەفسەتە و هەرتەقە هیچ شتێکی دی نیە، چونکی پێشتر دەبێ ئەو زمان و ڕێزمانە بەسەرچوە بناسین و بزانین، ئەمجا دەتوانین لە وشە و ڕستەی ئەو زمانە مردوە بگەین، چونکە وشە تەنیا هەر لە ناو زمانەدا مانای خۆی هەیە، وشە لە دەرەوەی زماندا هیچ مانایەکی نیە، بەبێ زمان و ڕێزمان هیچ وشەیەک واتای نیە. لێکدانەوەی وشەی زمانێکی فەتاو و ڕێزمانێکی نەزانراو وەهم و فانتاسیای خودی ئەم زمانەی ئێستایە، نەک خودی ڕاستەقینەی زمانە مردوەکە بێت. واتە کار لە سەر زمانێک ناکرێت کە پاشماوەی نیە، بەڵکو کار لە سەر ڕێزمانێک دەکرێت کە جێماوەی هەیە

   وشە زمان ناخوڵقێنێ، بەڵکو زمان وشە دەخوڵقێنێ، ئەگەر وشە زمانی دروست بکردایە، ئەوا دەبوو هێندەی ژمارەی دانیشتوانی سەرزەمین حەوت ملیارد زمان هەبونایە. زمانێک بەبێ وجاخ و وەچە مایەی زانین نیە، زوبانێک بەبێ پاشماوە و جێماوە شیاوی ناسین نیە

   نخوڵی لەوە ناکرێت کە زانست و ئایین لە مێتافیسیک بێبەری نین، زۆرجاریش بە هۆی دۆگمای بیرکردنەوە و ڕاڤەکردنەوە ئایدۆلۆژییان بەرهەم هێناوە، هەروەکو دارڤینیسم کە دەبوو دان بەو ڕاستیە بنێت کە مێژویەکی دیاریکراوی کۆنی مرۆڤ دەناسن، بەڵام پێش ئەو مێژوە کەس نازانێت مرۆڤ چی بوە و چۆن بوە، پێوەری لۆژیک وایە، لە کوێدا زانست نەیتوانی شتێک بە تاقیکردنەوە بسەلمێنێ، پێویستە ڕێک لەوێدا بڵێت نایزانین، هەرگیز ڕۆژێ لە ڕۆژان نە مەیمون دەبێتە مرۆڤ و نەش مرۆڤ دەبێتە مەیمون! ئەوەی لێرەدا پەیوەستە بە زمانەوە کەسانێک بە بەلاغەی کەلامەوە دەیانەوێت هەمان دۆگما بەرهەم بهێننەوە، چونکی کە زمانێک مرد بەبێ پاشماوە و جێماوە، بەبێ وەجاخ و وەچەی زمانەکە، بەبێ ئەوەی بیناسین، ئیدی هەمو ڕستەکانیش لەگەڵ مەرگی ئەو زمانەدا مردون، ئیدی هەمو وشەکانیش لەتەک مردنی ئەو زمانەدا فەوتاون

   ئەم قسەیەی گوایە زمان دەمرێت و وشە نامرێت! گوایە زمانی مردو هەیە و وشەی مردو نیە و وشە نەمرە! ئەوەش جگە لە دۆگماتیسم هیچی دی نیە، باشە مرۆڤ عیلمی غەیبی لایە! مرۆڤ بە چی بزانێت وشەی زمانێکی ئەمڕۆ سەر بە فڵانە زمانە کە ئەم زمانە لە بەردەستدا نیە، وجاخی زمانەکە ناناسین، وەچەی زمانەکە نەماوە، زمانێک زۆر لەمێژە سەری ناوەتەوە و دەمێکە فەوتاوە. گۆترەکاری و فاڵگرتنەوە لە زمانناسیدا نیە

   بە شێوەیەکی گشتی وشەی زمانە وجاخکوێرە لەناوچوەکان بۆ هەتاهەتایە ون و فەنا بون، بەڵام وشەی زمانە مردوە ناسراوەکان لە بەرگی فەرهەنگێکدا دانراون، بۆیە لە فەرهەنگی زمانەکانی ئەمڕۆدا ئەسڵ و فەسڵی وشەکانیش نوسراون، بەڵام ئەفسوس کورد هێشتا خاوەنی ئەم جۆرە فەرهەنگانە نیە. ئەگەر زمانێک بەبێ وجاخ و وەچە مرد، ئیدی بۆ هەتاهەتایە زمانێکی مردوە. ئەگەر زوبانێک بەبێ پاشماوە و جێماوە فەوتا، ئیدی هەردەم زوبانێکی فەوتاوە

   هیچ زمانێک نیە کە هەڵگری ناوی کەسێک، مرۆڤێک یان ئادەمێک بێت، بەڵکو زمان هەمیشە هەڵگری ناوی نەتەوەیەک، گەلێک، میللەتێک، ئێتنیەک، گروپێک، وڵاتێک یان دەوڵەتێک بوە

*******************************************************************************

 

11 Schaswar Harshami, Fadhl Mahmood und 9 weitere Personen

 

Gruppenadministrator

به‌رێز ئه‌م بۆچوونه‌ی جه‌نابت جێگه‌ی باسه‌ و هه‌میشه‌ راست نیه‌:((گەڕان بە دوای زمانێکی مردوو لە ڕێگەی وشەکانی زمانێکی ئەمڕۆەوە جگە لە سەفسەتە و هەرتەقە هیچ شتێکی دیکە نیە)) زمانێك وه‌ك پروتو ئاریایی چه‌ن هه‌زار ساله‌ له‌ ناو چوه‌ و هیچ به‌ڵگه‌ی و نوسراوه‌شی لێ به‌ جێ نه‌ماوه‌، به‌ڵام به‌ كه‌ڵك وه‌رگرتن له‌ زانسته‌كانی زمانناسی، زۆر وشه‌ و ته‌نانه‌ت ده‌ستور زمانه‌كه‌شی روون كراوه‌ته‌وه‌

 

Ma Cid

Gruppenadministrator

Schaswar Harshami

-------------------------------------------

Kamilo Kafruschy

بەڕێز کاک ماجید کە بڕواتان بەو باسەی ئەو زمانە هێناوە، کەواتە دەتوانن ڕونی بکەنەوە، تاکو ئێمەش بڕوای پێ بهێنین. نمونەیەک بۆ بەرچاوڕونی، هەندێ وشەی زمانێکی نەناسراو وەردەگرین و هەوڵ دەدەین خۆمان فێری ئەو زمان و ڕێزمانە نەناسراوە بکەین! ئەڵبەتە ئەستەمە بتوانین تەنیا بە وشەکان ئەو ڕێزمان و زمانە بناسین

--------------------------------------------

Schaswar Harshami

Gruppenadministrator

   من ئه‌م نوسینه‌ی کاک کامیلۆم وا په‌سه‌ند کردووه‌ که‌ له‌ مه‌به‌سته‌که‌ی گه‌یشتووم. دیاره‌ بابه‌ته‌که‌ پێویستی به‌ پتر ڕوونکردنه‌وه‌ هه‌بوو، تا ئه‌م لایه‌نه‌شی له‌ خۆ گرتبایه‌، که‌ کاک ماجد ئاماژه‌ی بۆ کردووه‌. واتا زمانێکی له‌ناوچوو، که‌ وه‌چه‌ی له‌پاش به‌جێمابێت، ده‌شێت له‌ ڕێگای زانستی به‌راوردکردنی پێوانه‌یی، دیسان وشه‌کانی، باری گه‌ردانبوونی وشه‌کانی، باری ڕسته‌ سازی زمانه‌ مردووه‌که‌ و چه‌ند لایه‌نێکی دی ڕێزمانیشی دابڕێژرێته‌وه‌. بۆ ئه‌مه‌ش گه‌لێک مه‌رج پێویستن. له‌ پێشه‌وه‌یان، وه‌چه‌ی دووه‌م و سێیه‌می له‌ناوچووی زمانه‌که‌، نوسراوی له‌ پاش به‌جێمابێت. وه‌ک سانسکریتی، لاتینی، یۆنانی، ئاڤێستایی و... له‌ باری پرۆتۆهیندۆڕوپیدا. ئینجا وه‌چه‌ تازه‌ هاوچه‌رخه‌کانی زمانه‌که‌ کارا بن. هێشتا ده‌بێت بۆ ساغکردنه‌وه‌ی وشه‌، بوونی شێوه‌یه‌کی وشه‌که‌، له‌ چه‌ند بنزمانێکی مردو و زیندو پارێزراو بێت. هاوکات ده‌بێت لێکچوونه‌کان له‌گه‌ڵ ڕێساکانی گۆڕانی ده‌نگ له‌و بنزمانانه‌دا جووت بێنه‌وه‌. هێشتا مه‌رجی دی بچوکتریش هه‌ن، به‌ڵام ئه‌وه‌ی کاک کامیلۆ لێی دواوه‌، له‌ دوو شت دا خۆی ده‌بینێته‌وه‌

یه‌که‌میان: ئاماژه‌یه‌ بۆ هه‌زاران زمانی مردو، که‌ نه‌ نوسین و نه‌ وه‌چه‌ زمانیان له‌ پاش به‌جێماوه‌. واتا ئاو و ئاو چوون و ناتواندرێت هیچیان بۆ بکرێت. بێ ناو و بێ وشه‌ی به‌جێماوی ناسراون. زوربه‌ی زمان له‌و جۆره‌ ون بووانه‌ن و، ئه‌و زمانانه‌ی که‌ وه‌چه‌یان له‌ دوا ماون، زۆر که‌من

دووەمیشیان: ویستویه‌تی ئه‌مه‌مان پێ بڵێت، که‌ زمان به‌و شێوه‌یه‌ دروست نه‌بووه‌، که‌ فریشته‌یه‌ک به‌ خورجینه‌یه‌ک (وشه‌وه‌) هاتبێته‌ سه‌ر زه‌وی و، گوتبێتی هۆ خه‌ڵکینه‌! له‌ ئاسمان هه‌ر ئه‌مه‌نده‌ وشه‌ هه‌بوو. ئیدی ئێوه‌ چیدی ناتوانن وشه‌ی تازه‌ بێننه‌ کایه‌وه‌. هه‌ر له‌ وشه‌ ئاسمانیه‌کانی ناو ئه‌م خورجینه‌یه‌، بۆ خۆتان چه‌ندتان ده‌وێ زمانان بمرێنن و، زمانی دی لێ دروست بکه‌نه‌وه‌، واتا زمان زۆرن، به‌ڵام که‌ره‌سته‌ هه‌ر یه‌که‌ و ئه‌زه‌لی و نه‌گۆڕه‌

   ئه‌وانه‌ی ده‌ڵێن که‌ زمانی مرۆڤ یه‌ک زمان بووه‌ و، خودا به‌ دیاری داویه‌ته‌ ئاده‌م، سیناریۆکه‌یان به‌مجۆره‌ی سه‌ره‌وه‌یه‌، که‌ دووره‌ له‌ ڕێچکه‌کانی زانستی به‌راوردکردنی پێوانه‌یی و، دیسان داڕشتنه‌وه‌ی زمان. به‌ کورتی کاک کامیلۆ ئه‌مه‌نده‌ جه‌ختی له‌سه‌ر دوو خاڵه‌که‌ی خواره‌وه‌ کردووه‌، بۆیه‌ بایه‌خی به‌م ڕاستیه‌ نه‌داوه‌ که‌ کاک ماجد ئاماژه‌ی بۆ کردووه‌. من چه‌ندان گوتارم له‌ دیواره‌که‌م، له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌ هه‌یه‌

-------------------------------------

Kamilo Kafruschy

سپاس مامۆستا شاسوار بۆ سەلیقەیی و وردبینیتان دەربارەی زانستی بەراوردکاریی پێوانەیی، پێم خۆشە وردەکاریی گوتارەکانت بخوێنمەوە

------------------------------------

Gruppenadministrator

 

ده‌توانین بڵێین زمانی مردوو دوو به‌شن

١- ئه‌و زمانانه‌ی كه ئێستا نه‌ خۆیان ماون و نه‌ وه‌چه‌ و نه‌وه‌ێكیان لێ به‌ جێ ماوه‌ وه‌ك زمانی سۆمه‌ڕی كه‌ زمانێكه‌ سه‌ر به‌ خانه‌واده‌ێكی ته‌نیا كه هیچ زمانێكی زیندووی ئێستا ناچێته‌وه‌‌ سه‌ر ئه‌و زمانه‌

٢- ئه‌و زمانانه‌ی كه خۆیان به‌ شێوه‌ی سه‌ردەمی كۆنیان نه‌ماون، به‌ڵام له‌ درێژایی مێژوو و له‌ چاخی جیاوازدا گۆڕانیان به‌سه‌ردا هاتوه و وه‌چه‌كانیان ئێستا ماون وه‌ك زمانی فارسی كۆن یان فارسی میانه‌ (ناوین) كه‌ وه‌چه‌كه‌ی كه فارسی نۆێیه‌ ماوه‌

 

هه‌روه‌ها زمانی كوردیش وه‌چه‌ی زمانی كوردی ناوین و كۆنه‌ و به‌ داخه‌وه‌ وه‌ك فارسی به‌ڵگه‌مان بۆ ئه‌و چاخانه‌ له‌ به‌ردەستدا نیه‌ یان هێشتا نه‌دۆزراوه‌ته‌وه‌

له‌ قۆناخی كۆن سه‌رتر، زمانه‌ ئێرانیه‌كان یه‌ك ده‌گرن و زمانێك كه‌ پێی ده‌گوتری پروتو ئێرانی وه‌ك داپیره‌ی هه‌مویان وایه‌ ئه‌م زمانه‌ وه‌ك پێشتر گوترا نه‌ ماوه‌ و نه‌ به‌ڵگه‌ی نوسراویشی لێ به‌ جێ ماوه‌، به‌ڵام به‌ زانستی زمانناسی له‌ روی زمانه‌كانی وه‌چه‌ی ئێستای و هه‌روه‌ها زمانه‌كانی ده‌وره‌‌ی ناوین و كۆن له‌و خانه‌واده‌ زمانییه‌ ده‌كرێ تا ئه‌ندازه‌ێك زیندو بكرێته‌وه‌ له‌ لایه‌نی وشه‌ و ده‌ستوری زمان

بۆ سه‌لماندن و چۆنیه‌تی زیندوو كردنه‌وه‌ی زمانی پروتو ئێرانی ئه‌توانین بروانینه‌ وتاری زمانناس مانفرد ماین هوفر، وین

به‌شی ١-٢ له‌ كتێبی compendium linguarum iranicarum كه به‌ سه‌رپه‌رشتی زمانناسی گه‌وره Schmitt Rüdiger كۆكراوه‌ته‌وه‌

كتێیبه‌كه‌ش له‌م لینكه‌وه‌ ده‌توانن دابه‌زێنن

https://archive.org/det.../CompendiumLinguarumIranicarum1989

------------------------------------------

Kamilo Kafruschy

سپاس مامۆستا، گومانم لە پۆڵێنکردنی زمانە مردوەکان نیە بۆ ناسراو و نەناسراو، بەڵام زمانێکی نەناسراوی کۆن کە سیستەمی زمانەکە و ڕێزمانەکەی بە نەناسراوی مردوە، ئەمڕۆکە لە ڕێگەی ڕێزمانی نوێوە دەستوری زمانە کۆنەکە ساغ بکرێتەوە، ئەوە فەنتازیای زمان و ڕێزمانە تازەکەی ئەمڕۆیە نەک خودی زمانە مردوە نەناسراوەکە!! بە چ بەڵگەیەک و لۆژیکێک دەسەلمێنرێت کە ئەم وشانە موڵکی زمانە مردوە نەناسراوەکەیە؟! کار لەسەر زمانێک ناکرێت کە پاشماوەی نەماوە واتە کار لەسەر شتێک ناکرێت کە نیە

----------------------------------------

Ma Cid

Gruppenadministrator

به‌رێز ماموستا گیان، ئه‌م كاره‌ ( زیندوكردنه‌وه‌ی زمان) ئه‌مه‌نده‌ دژواره‌ كه‌ كه‌سانی وه‌ك من ده‌توانن ته‌نیا قسه‌ی زمانناسه‌ گه‌وره‌كان دووپات كه‌نه‌وه‌، تكایه‌ ئه‌و سه‌رچاوه‌ كه‌ ئاماژه‌م پێ كردوه‌ بیخوێننه‌وه‌

ئه‌مه‌ش وێنه‌ێكی به‌راوه‌ردكردنی چه‌ن وشه‌ێك له‌ زمانی پروتو ئێرانی (ایرانی باستان) له‌ گه‌ڵ زمانی ئاوێستایی و كوردی سۆرانی (له‌ پایان نامه‌ی ماستێره‌كه‌م)

Kein automatischer Alternativtext verfügbar

-------------------------------

Kamilo Kafruschy

بە چ بەڵگەیەک و لۆژیکێک دەسەلمێنرێت کە ئەم وشانە موڵکی زمانە مردوە نەناسراوەکەیە

-------------------------------

Ma Cid

Gruppenadministrator

كاك كامیلو من عه‌رزم كردی زیندوكردنه‌وه‌ی زمانی پروتو ئێرانی كاری من نیه‌، لانی كه‌م ئێستا له‌ توانای مندا نیه‌، له‌و وێنه‌دا من وشه‌كانی زمانی پروتو ئێرانیم له‌ كتێبی زمانناسه‌ ناسراوه‌كان ده‌رهێناوه‌ و له‌ گه‌ڵ وشه‌ی ئاوێستایی و كوردی سۆرانی به‌راوردم كردوون

-------------------------------

Kamilo Kafruschy

کەواتە ئێوە کارتان لە سەر شتێک کردوە یان دەقێکتان وەرگرتوە کە هەیە (واتە پاشماوەی ماوە)، نەک لە سەر شتێک کە نیە واتە زمانێک کە پاشماوەی نەماوە

-------------------------------

Ma Cid

Gruppenadministrator

كاره‌كه‌ی من په‌یوه‌ندی وای به‌ پروتو ئێرانیه‌وه‌ نه‌بوو، به‌راوردی وشه‌ی زمانی ئاوێستایی و كوردی سۆرانی بوو، ئه‌وه‌ ته‌نیا ئاماژه‌ێكی كورت بوو

-------------------------------

Kamilo Kafruschy

هێندەی پەیوەندیی بە باسەکەی منەوە هەبێت، ئەمەیە: زمانێکی مردو بەبێ پاشماوە و جێماوە، بەبێ وەجاخ و وەچەی ئەو زمانە ناتوانین لە ڕێی زمانی ئەمڕۆ یان سبەینێوە ڕێزمانی زمانە مردوە نەناسراوەکە بناسین