م M

16.01.2013 10:25

م M

مادام و ماتوڵ واتا تا و هەتای هۆکار و ئەنجام

وشەی عەرەبی |مادام| واتا بەردەوامی و درێژەی بارودۆخێک
لێرەوە وشەی |ماطول| ماتوڵیش هاومانایە
وشەی کوردی |تا، هەتا| هاوواتای مادام و ماتوڵە
بۆ نمونە
تا ماف و ئەرک نیە، ئیدی هەڵبژاردن مقەبایە
واتە: مادام ماف و ئەرک نیە، ئیدی پەرلەمان درۆیەکی گەورەیە

******

مازدۆ

Mast, *mazdo, *mazdos, mast, mastool, masto, *masta

بە ئیندۆگێرمانی |مازدۆ| واتا کۆڵەکەی چارۆکەی کەشتی، لە بنەڕەتدا |*مازدۆ| واتا دارمازو

چونکی داری مازو توند و تۆڵ و چەور و پتەوە، بەرگەی سوێری و داخوران و بۆرانی دەگرت و درز و قڵیشی نەدەبرد، بۆیە پایە و ستون و کۆڵەکەی کەشتی و بەلەمیان لێ دروست دەکرد

مانای دیکەی وشەکە بە ئیندۆگێرمانی |*مازدۆس| واتا خۆراکی چەوری گوێز و بەڕو
بە ئەڵمانی، ئینگلیزی، هۆلەندی، سوێدی، نەروێژی، سلۆڤێنی و ئازەری |ماست|، بە هیندی و ئوردو |ماستۆل|، بە ئێسپێرانتۆ |ماستۆ|، بە گێرمانی |*ماستە|ی پێ دەڵێن

هەمو ئەم وشانە دەچنەوە سەر ئیندۆگێرمانی |*مازدۆ| واتا دارمازو، پایە و ستون و کۆڵەکەی کەشتی

******

ماسکە و مەسخەرە

Maske, Maskerade, maschera, masque

ماسکە واتا دەمامک، ڕوبەند، ڕوپۆش
ماسکەرادە واتا شانۆی ئاهەنگی تەوس بە دەمامک و ڕوپۆشەوە. تیزەجاڕی، گەپجاڕی
زمانی ئیتاڵی و فەرەنسی وشەکەیان لە زمانی عەرەبیەوە وەرگرتوە کە دەچێتەوە سەر وشەی |مسخرة| مەسخەرە واتا تەوس-پێکردن، گەپجاڕ

******

mezquita, mosquito, mosca, musca

مەسکیتە، مزگەوت

 
نزیکیەکی سەیر لەنێوان |مێسکیتە و مۆسکیتۆ|دا هەیە، جا نازانم ئاکامی کۆنەقین و کۆنەشەڕی نێوان شارستانیەتەکانە یان ڕێکەوتە!! هەردوکیانیش بە هەمان پاشگری لاتینیەوە (یتە، یتۆ) لکاون
 
وشەی لێکدراوی |مۆسکیتۆ| = |مۆسکە + یتۆ| واتا مێشولە
کە دەچێتەوە سەر بنەڕەتی وشەی |مۆسکە|ی یۆنانی و |موسکە|ی لاتینی واتا مەگەز
 
وشەی |مێسکیتە| واتا مەزگەت (پەهلەوی)، مەسجید (عەرەبی)، مەسگێذ (ئارامی) لە |سگەد| و |سەجەدە|وە واتا سەردانەواندن و کڕنوشبردن

******

Parasitos, avante

مشەخۆر و مفتخۆر

وشەی |مشە| واتا مفت و بەلاش، خۆڕا
وشەی |هەوەنتە| واتا فروفێڵ، مفت. هونطة، هیونطة، اونطة
وشەی |مشتن| واتا مژین. هەروەکو دەوترێت فڵان و فیسار داهاتی خەڵکیان دادۆشیوە و مژیوە یان نمونەی خوێنمژ
لەبەر ئەوە مشەخۆر و مفتەخۆر وشەی دروستن، هەندێ چەمکی زانستی ساڵانی حەفتاکان جوان سازدراون
وشەی یۆنانی |پەڕەسیت-ۆس| واتا مشەخۆر
پێشگری |پەڕە| واتا لەگەڵ ، لەتەک
وشەی |ستیۆس| خوان، خواردن
پێکەوە وشەکە واتا حازرخۆر و بەلاشخۆر
ئەوەی لێرە جێی ڕامانە وشەی |بەلاش| کە هەمومان واتاکەی دەزانین، بەڵام نازانین ڕیشەناسیی وشەکە چیە
بە لەهجەی عیراقی بەلاش |بلاش| دەچێتەوە سەر بنەڕەتی |بلا شيء| واتا بەبێ هیچ شتێک و نرخێک
 
* قاموس العادات والتقاليد والتعابیر المصرية . أحمد أمین
َ أونطة: كلمة يونانية بمعنى (حيلة) «أفنتا»، يقولون: (دا شغل أونطة) و (بلاش أونطة) و (سينما أونطة هاتوا فلوسنا) و (فلان أونطجي)؛ أي صاحب حيل و خدع
ئەم وشەیە یۆنانیە لە فەرهەنگدا بەو مانایە نەمدۆزیەوە و بە پیتی لاتینیش نەنوسراوە

******

  • موسیک
  • Musik, mousike, musica, mousikos, mouse, Muse, techne
  • museum, mouseion
  • musaicum, Mosaik, mosaico, musaico

بە یۆنانی |مۆسیکە| کە لە باری ئاوەڵناوی |مۆسیکۆس|ەوە هاتوە. بە لاتینی |موسیکا|. بە کوردی |مۆسیقا|. بە عەرەبی و فارسی |موسیقی|. بە زوربەی زمانەکان هەر دەڵێن: |موسیک/موزیک/میوزیک|. لە بنەڕەتدا هەمو ئەم وشانە دەچنەوە سەر وشەی یۆنانی |مۆسە| واتا خاتو خوایانی هونەر و زانست. بە ئەڵمانی |موسە| هەمان مانای هەیە

هەردو وشەی لاتینی |موسێوم| و |موسایکوم| لە وشەی |مۆسە/موسە|ەوە هاتون

وشەی لاتینی |موسێوم| واتا موسەخانە یان خانەی هونەر (مەتحەف). بە یۆنانی |مۆسەیۆن| واتا مۆسەخانە/مۆزەخانە

وشەی لاتینی |موسایکوم| واتا کۆکردنەوەی کۆی پارچە پارچەی ماتەڕیال و مادەکان (وەک بەرد و کاشی ڕەنگاوڕەنگ، شوشەی ڕەنگین، تەختە، قوماش، چەرم، زەنگیانە و مورو،.. تاد) و لکاندنیان پێکەوە و نەخشاندنی شێوە و وێنە و نیگاری ڕەنگین لە سەر دیوار یان زەوی. بە ئەڵمانی |مۆسایک|. بە ئیسپانی و ئیتاڵی |مۆسایکۆ|. بە ئیتاڵیی کۆن |موسایکۆ|ی پێ دەڵێن

بە هونەریش دەوترێت |تێخنە/تێکنە| واتا تەکنیک، پیشەی دەستی، سەلیقەی سەنعەت، دەسڕەنگینی، لێزانی، کارامەیی

هونەر وشەیەکی ئاڤێستایی و پەهلەویە بە واتاکانی سەرەوە، بەڵام لەبەر چەند هۆکارێکی ڕێزمانی و ئێتیمۆلۆژیدا وشەی هونەر ناچێتەوە سەر |هۆنین، هۆن، وەن/وەنەر، وان/وانەر، وانە|، چونکی ئەگەر ئەم وشانە بنەڕەتی وشەی |هۆنەر| بونایە، ئیدی دەبوو هونەر کەسی لێزان و پیشەگەر بێت، لە کاتێکدا هونەر ناوی کار و پیشەکەیە، نەک ناوی کەسی بکەر. واتە دەبوو پاشگری |ئەر| لەگەڵ |هۆن|دا وشەکە بکاتە بکەر، لە کاتێکدا هونەر کار و پیشەیە، نەک کەسی بکەر و هونەرمەند. هونەر کارە نەک بکەر

کەواتە وشەی |موسیک| واتا هونەر، سەرەتا بە هەمو هونەرەکان دەوتران موسیک کە بە نۆ خاتە خوداکەی موسە (خات خوایانی هونەر و زانست) ناسراون، هەر هەمویان ئافرەت بون، ناو و هونەری ئەم خاتو خوایانە لە ڕوانگەی (هێسیۆد)ەوە بریتین لەمانەی خوارەوە

ئورانیا - ئەستێرەناسی
ئۆیتێرپە - موسیک
پۆلیمنیا - بەند و ستران
تێرپسیخۆرە - سەما و زەما
کلیۆ - چیرۆک و داستان
کالیۆپە - شیعری مەلحەمە
ئێڕاتۆ - شیعری غەزەل
مێلپۆمێنە - ئەفسانەی تڕاژیدی
تالیا - ئەفسانەی کۆمێدی

******

magi, mogu, magus. magister

موغ، مەجوس، مەگەر، گەور

وشەی |مۆغ| جێگۆرکێی پیتی نەبزوێن و بزوێنی پێوە دیارە
 
وشەی |موغ| هەر هەمان وشەی |مەگ، مەج، ماج، ماژ، ماز|نە واتا مەزن و گەورە، کە ئەفسونگەری، فاڵبینی، غەیبزانی و ئەستێرەناسی بەشێک بون لە کولتی دینی دێرین، کار و ئەرکیان وەک کولتوری جادوگەریی دواتر نەبون
 
وشەی |موبد| واتا سەرۆی موغار و مەغار، پیری موغان
 
بە |موغ| دەوترا |گەبر| واتا گەور و گاور

******

  • Interregnum, caretaker government
  • میانەحکومەت و کەلێنەحکومەت

لە بنەڕەتەوە حوکومەت بوەتە حکومەت واتا حوکمڕانی، حوکمداری، فەرمانڕەوایی
 

چەمکی سیاسی |میانەحکومەت| واتا نێوان دو حکومەت کە پێی دەوترێت |گۆزەحکومەت| واتا حوکمڕانیی ڕاگوزەر، یان |گوزەحکومەت| واتا حوکمڕانیی ناوەخت و کاتی

سەروەختی ڕوخانی فەرمانڕەوایی دەوڵەتە، بارودۆخی قەیران و شەڕە، هەندێ جار لە هەندەرانەوە و لە دەرەوەی دەوڵەتەوە حکومەتی موەقەت پێک هێنراوە 

بەڵام چەمکی ڕامیاری |کەلێنەحکومەت| واتا حوکمڕانیی کاربەڕێخەر و بەڕێوەبراو، کە ڕێپێنەدراوە لە بڕیاری چارەنوسساز و ڕێسای بنەڕەتیدا

بۆ پڕکردنەوەی ئەو کەلێن و کەلەبەرەی ماوەی نێوان هەڵبژاردنی پەرلەمان و دامەزراندنەوەی کابینەی تازەی حکومەتە، بارودۆخی ئاسایش و ئاشتیە

  • هەمو ئەم چەمکانەی خوارەوە دەچنەوە سەر بنەڕەتی ئیندۆگێرمەنی |ڕێگ| واتا بەڕێوەبردن، ڕێچکە و ئاراستەکردن، حوکمکردن، ئاژۆتن
  • idg.=  *reg
  • بە لاتینی دەبێتە کرداری |ڕێگێرێ| واتا بەڕێوەبردن، فەرمانکردن، پیادەکردن، ڕێچکەگرتن، سەرپێخستن
  • lat.= regere

Regie, Regium, Regieren, Region, Interregnum

******
 

میانەحکومەت و کەلێنەحکومەت

لە بنەڕەتەوە حوکومەت بوەتە حکومەت واتا حوکمڕانی، حوکمداری، فەرمانڕەوایی
 

چەمکی سیاسی |میانەحکومەت| واتا نێوان دو حکومەت کە پێی دەوترێت |گۆزەحکومەت| واتا حوکمڕانیی ڕاگوزەر، یان |گوزەحکومەت| واتا حوکمڕانیی ناوەخت و کاتی

سەروەختی ڕوخانی فەرمانڕەوایی دەوڵەتە، بارودۆخی قەیران و شەڕە، هەندێ جار لە هەندەرانەوە و لە دەرەوەی دەوڵەتەوە حکومەتی موەقەت پێک هێنراوە 

بەڵام چەمکی ڕامیاری |کەلێنەحکومەت| واتا حوکمڕانیی کاربەڕێخەر و بەڕێوەبراو، کە ڕێپێنەدراوە لە بڕیاری چارەنوسساز و ڕێسای بنەڕەتیدا

بۆ پڕکردنەوەی ئەو کەلێن و کەلەبەرەی ماوەی نێوان هەڵبژاردنی پەرلەمان و دامەزراندنەوەی کابینەی تازەی حکومەتە، بارودۆخی ئاسایش و ئاشتیە

  • هەمو ئەم چەمکانەی خوارەوە دەچنەوە سەر بنەڕەتی ئیندۆگێرمەنی |ڕێگ| واتا بەڕێوەبردن، ڕێچکە و ئاراستەکردن، حوکمکردن، ئاژۆتن
  • reg
  • بە لاتینی دەبێتە کرداری |ڕێگێرێ| واتا بەڕێوەبردن، فەرمانکردن، پیادەکردن، ڕێچکەگرتن، سەرپێخستن
  • regere

Regie, Regium, Regieren, Region, Interregnum

******

Mehr Infos:
https://kamilo-kafruschy.webnode.at/news/archiv-der-kurzen-und-bunden-kritik-i%db%95rsh%db%8c%da%a4%db%8c-%da%95%db%95khn%db%95%db%8c-%da%a9wrt-w-%d9%bewkht/

karyophyllon, Caryophyllus, Dianthus = deos + a'nthos

مێخەک

بە یۆنانی |کەریۆفیلۆن| واتا گۆڵە مێخەک، واتە وردە بزماری بچکۆڵە
بە لاتینی |کەریۆفیلوس| واتا گوڵە-مێخەک، واتە وردە-بزماری بچکۆڵە
عەرەبێنراوە |قەرەنفول| بە تورکیش بە هەمان شێوە ئەتککراوە
بە پەهلەوی و کوردی و فارسی |میخ| مێخ  واتا وردە بزمار
بە کوردی و فارسی گوڵە |مێخەک| کە بەرەکەی لە وردە بزماری بچکۆڵە دەچێ
ئەمڕۆ هەمو ئەم وشانەی سەرەوە بۆ پۆلبەندیی ناوی زانستیی ڕوەک و گژوگیا و گوڵ لە فەرهەنگی ستانداردی زانستیدا کۆن بون و نەماون، بەڵکو ئەمڕۆکە جۆرەکانی مێخەک بەم وشەیەی خوارەوە پۆلێن کراون
 
بە لاتینی |دیانتوس| واتا گوڵە ئیلاهی، گوڵە ئێزدی، گوڵە خێوی
یەکەم بەشی وشەکە بە لاتینی |دیۆس| واتا خودان، یەزدان
دوهەم بەشی وشەکەکە بە یۆنانی |ئانتۆس| واتا گوڵ

******

میسۆژین/میسۆژن

Misogyn = misein + gyne

  • وشەیەکی لێکدراوی یۆنانیە
  • یەکەم: |میسۆ| واتا ڕک و کینە. کورتکراوەی کرداری |میسەین|ە واتا ڕقلێبون
  • دوهەم: |گینێ/ژینە| واتا ژن
  • کەواتە |میسۆژین| واتا ڕق لە ژن، کینە بەرانبەر ژن، نەیاری ژن
هەروەکو پێشوتر ئەکادێمی و ڕوناکبیری کورد فێرن چەمک ئەتک بکەن، ئەمجارەشیان وشەی |ژننەفرەتیی| نەک هەر مانای نەپێکاوە، بەڵکو ناقۆڵاشە بۆ مانای میسۆژن، چونکی فیکر و مەعریفەی چەرخی نوێ لەودیو نەفرەت و خەڵاتەوە بنەڕەتی وشەکان و شتەکان لێک دەداتەوە، واتە پێچەوانەی فیکری مێتافیسیکی (مەعریفەی باوی سونەتی و تەقلیدی) کە جیهانی دابەش کردۆتە سەر دو جیهانی لێکدژ: ئەمدونیا و ئەودونیا، ڕەش و سپی، شەیتان و یەزدان، نەفرەت و خەڵات،.. تاد
  • خەڵات و نەفرەت دو دیوی یەک شتن
  • ڕەفتار و گوتار دو دیوی هەمان شتن
بەڵام ئێمە بۆ وتە و نیمچە-ڕستە ناگەڕێین کە زۆرجار لە دو وشە یان زیاتر پێک هاتون، بەڵکو بۆ یەک وشەی گونجاوی کوردی بەرانبەر مانای      |میسۆژن| دەگەڕێین. تکایە ئەوی شارەزا نیە، با لە گیرفانی خۆیەوە وشەی ناقۆڵا فڕێ نەداتە گۆرەپانی زمانەوە

******