ش ʃ
26.01.2013 09:57
ش ʃ
- شەرم و شورەیی
- Šarm, Scham, shame, schamte, skam, *(s)kam
- Morgenrot, schamrot
- بە پەهلەوی و فارسی و کوردی |شرم/شەرم| واتا ئابرو، حەیا
- بە ئەڵمانی |شام|. بە ئینگلیزی |شەیم|. بە هۆڵەندی |شامتە|. بە سوێدی |شام| واتا شەرم
- هەمو ئەم وشانە دەچنەوە سەر بنەڕەتی ئیندۆگێرمانی |*شام| یان |*کام-| واتا داپۆشین
- بە ئیندۆگێرمانی وشەی |*کامیتیا-| واتا کراس. وشەی |*کەمێنۆ-| واتا ئاسمان. وشەی |*کامێن-| واتا بەرد
- هەمو ئەم وشانە بە هۆکاری بڕگەی یەکەمیانەوە |کام/کەم| دەچنەوە سەر هەمان بنەڕەتی هیندۆئەوروپی بە واتای داپۆشین
- بە یۆنانی وشەی |درۆپی| و بە لاتینی |پودۆر| واتا شەرم. لێرەدا پێویستمان پێیان نیە، چونکی ناچنەوە سەر هەمان ڕیشە و بنەڕەتی ناوبراو
- شەرمکردن هەمیشە پەیوەستە بە سوربونەوە و ئارەقکردنەوە، وەک دەوترێت خوسان لە شەرمانە، واتە لە شەرمانە ئارەق-دەردان و تەریقبونەوە و سورداگەڕان یان سورهەڵگەڕان
- بە ئەڵمانی وشەی |شام-ڕۆت| واتا سورە-شەرم، سوربونەوەی شەرم
- بە ئەڵمانی وشەی |مۆرگن-ڕۆت| واتا سپێدە، کازیوە، بەرەبەیان، بەڵام وشەی |ڕۆت| واتا سور بە سەحەرەوە لکاوە. لە ئەفسانە و داستاندا سپێدە لە شەرمانە سور داگەڕاوە
- ئا لێرەوە وەک گریمانێک ڕەنگە وشەی |شورە| کورتکراوەی شەرمە سورە بێت، چونکی شورە واتا سورداگەڕاو لە شەرمانە
- ئاوەڵناو + پاشگری |ی| = ناو
- شورە + ی = شورەیی
- گریمانەی دوهەم کە لە ڕیشەناسیی وشەدا خراوەتە ڕو، بە عەرەبی شورة/شەورە واتا شورەیی، گوایە شورەیی دەچێتەوە سەر شەورە
- گریمانەی دوهەم جێی گومانە، چونکی شەورە خۆی ناوە واتا شەرمەزاری، ئیدی پێویستی بە پاشگری |ی| نیە بۆ سازدانی ناو. بەگوێرەی گریمانەی دوهەم بوایە، دەبوو تەنیا هەر |شەرم و شورە| بوترێت، نەک |شەرم و شورەیی|. هەروەها شەرم و شورە زۆر ئاسانتر و خۆشتر لە شەرم و شورەیی دێنە سەر زار، ئیدی چ پێویستی دەکرد کە شورە بکەنە شورەیی! ڕێزمان و لۆژیک ڕێ بەوە نادەن کە شەورە و شورەیی هەمان وشە بن
- بە وتەی عەرەب خۆی، زانای کۆنی کورد عەرەبیزانێکی شارەزاتر بوە، ناشێ هەڵەی وا گەورە و زەقیان کردبێت، ڕێزمان و لۆژیک ڕێگرن کە شەورە بکەنە شەورەیی، ئەمجا بیکەنە شورەیی، چونکی شەورە هەروەکو شەرم خۆی ناوە! نە |شەرم| و نەش |شەورە| پاشگری |ی| وەرناگرن، تاکو بکرێنە ناو، چونکی خۆیان ناون
- ئا لێرەوە شورەیی ناچێتەوە سەر شەورە/شورة، واتە هاوڕیشە نین، بەڵام هاوواتان
ئەوە بنەڕەتی هەریەکەو بەجیا لە وشەی |شەرم| و |شورەیی| بوو
بەڵام هەردو وشەکە پێکەوە |شەرم و شورەیی| واتا خەوش و نەنگی، ئابروچون و ڕسوایی، تەریقبونەوە و سوربونەوە
- ڕەنگە بپرسین! ئەرێ شەرم و داپۆشین پەیوەندییان بە یەکترەوە چیە
- وەڵامەکەی نیتچە گونجاوە کە دەڵێت: شتە قوڵەکان بە دەمامک داپۆشراون
******
kamilo-kaf.webnode.at کامیلۆ کاف
سەرنج: دەسپاکی لە نوسیندا ئەرک و مەرجە! ئەگەر واتا و ڕیشەی وشەکان لە فەرهەنگەکاندا وەرگیران و لە فەیسبوکدا ئاساییە کە سەرچاوەکەیان نەنوسرێن، چونکی دەزانرێن کە لە زۆربەی فەرهەنگەکاندا هەن، بەڵام ئەگەر لێکدانەوەی نوێی ڕیشەی وشەیەک لە هیچ فەرهەنگێکدا نەبوو، دەبێ ئاماژە بە نوسەرەکەی بدرێت، دەنا دەچێتە خانەی دزینی نوسین و دزینی دەقی نوسەرەوە!! تەنانەت کەسانێک لە ڤیکیپێدیا و لێرەش خەریکی ئەم جۆرە ئەتوارەن بەبێ ئاماژەدان بە سەرچاوەکان، بە تایبەتی بە زمانی کوردی، فارسی، عەرەبی، تورکی، ئینگلیزی،.. تاد
wikitionary, wikipedia
šamaš, sin, sabbat, Sonntag
شەم، شەمو، شەمە، شەمی
زڕئێتیمۆلۆژی دەڵێت: گوایە |یەکشەمە| واتا یەک رۆژ دوای شەمە!! گوایە |دوشەمە| واتا دو ڕۆژ دوای شەمە،.. تاد!! بێگومان ئەوەیش وەرگیراوە بۆ پینەوپەڕۆکردنی بیروڕای زڕ. لەمێژە ئەو نوکتە بێتامەم خوێندۆتەوە و لۆژیکی زمانی تێدا نیە و تەنانەت زارۆکیش بڕوای پێ ناکات، لە بنەڕەتدا ئەوە زڕئێتیمۆلۆژیی ڕاستەقینەیە، ئەوە هیچ نیە جگە لە خۆخەڵەتاندن و خۆڕازیکردن، چونکی خۆیشیان دەزانن کە وشەی |دوای| لە هیچ شوێنێکدا نەنوسراوە، خۆ شەمە واتای |دوای| نادات و لەهیچ شوێنێکدا نەنوسراوە |ڕۆژێ دواتر|. ئەوەی خوارەوەش بەڵگاندنی لۆژیکی و لۆژیکی سەلماندن
بێگومان لێکدانەوەی جێگۆرکێی دەنگی |ب، م، ن| لە وشەی شەباتی عیبریەوە بۆ زمانەکانی دی دروستن
وشەی عیبری |شەبات| واتا پشودان کە دەکاتە رۆژی سەبت/عەرەبی، شەنبە/فارسی، شەمبە و شەممە/کوردی
شەبات ڕیشەی تەنیا هەر یەک ڕۆژی هەفتەی هەندێ زمانی ئەوروپیە، بەڵام شەش ڕۆژی دیکەی هەفتەی ئەوروپی ناوی جیاوازیان هەیە و پەیوەندییان بە شەباتی عیبریەوە نیە، تەنانەت لە خودی زمانی عیبری و ئارامی و عەرەبیشدا شەش رۆژەکەی تری هەفتە پەیوەندییان بە شەباتەوە نیە. هەروەها لۆژێک ڕێ بە زمان نادات کە بوترێت: |یەکشەممە| واتا یەک-پشودان، |دوشەممە| واتا دو-پشودان،.. تاد، دەنا هەفتە و مانگ و ساڵیش دەبونە شەبات و ڕۆژی پشودان. لەبەر ئەوە شەمەی کوردی لە شەباتی عیبریەوە وەرنەگیراوە و شەمەی کوردی مانای پشودان نادات، بەڵكو شەبات بە عیبری مانای پشودانە. سەرچاوەی مانای شەمەی کوردی خۆر و ڕۆژە، نەک شەبات و پشودان
- لای سومەری ساڵ دوانزدە مانگە. مانگ سی ڕۆژە. مانگ شەش هەفتەیە. هەفتە پێنج ڕۆژە. لای بابلی و میسری هەفتە حەوت ڕۆژە. ڕۆژی بابلی دوانزدە دانە واتا سەعاتە. واتە دانەیەک دو سەعاتی ئێستایە. هەر دانەیەک سی گێس یان گەس واتا خولەکە. دواتر شەو و ڕۆژ کرانە بیست و چوار سەعات. واتە شەو دوانزدە سەعات، ڕۆژیش دوانزدە سەعات. لای ئەکەدی و بابلی هەفتە حەوت ڕۆژە، کە بەگوێرەی حەوت هەسارە ناسراوەکەی خۆیان ڕێک خرابون. |سین| واتا مانگ، |شەمش| واتا خۆر، بێگومان ئەوسا مانگ و خۆر بە هەسارە دادەنران
بەگوێرەی گێڕانەوەی تەورات خودا حەوتەم ڕۆژ لە خوڵقاندنی گەردون بوەوە و دەستی لە کار هەڵگرت و پشوی دا. لێرەوە یەهودی ئەم ڕۆژەیان بە |شەبات| واتا سەبت و شەمە بۆ ڕۆژی پشودان دانا، ئەڵبەتە ناوی ئەم ڕۆژە لە تەوراتدا نەهاتوە. لە کاتێکدا لای مەسیحی |سۆن-تاگ| واتا یەکشەمە ڕۆژی پشودان
بە ئەڵمانی |سۆنە| واتا خۆر
بە ئەکەدی و بابلی |شەمش| واتا خوای خۆر
بە ئارامی و عیبری |شەمش| واتا خۆر
بە عەرەبی |شەمس| واتا خۆر
- کورتکراوەی شەم(ش) خوای خۆری بابلی دەبێتە |شەم| واتا خۆر و ڕۆژ. لێرەدا وشەکە پەیوەندیی بە (شەمع/مۆم، شەب/شەڤ، هەیڤ/هیلال یان ساڵنامەی قەمەری)ەوە نیە، چونکی سەروکاری مێژوی ڕۆژمێری کوردی و ئیرانی بە خۆر و خورشیدەوە پەیوەستن
- ئێستاش کورد بە |شەمسە| هەر دەڵێت شەم
- هێشتاش وشەی |شەم| بە واتای ڕۆژ لە چەندین وشەی کۆندا هەر ماون، هەروەکو لێرەدا ئاماژەیان پێدراوە: |شەمشەمەکوێرە، شەمەلەکۆرە، شەمکۆرە| واتا ڕۆژکوێرە
- وشەی |شەمدینان، شەمدین| واتا شەمش دیان و شمس الدین
- کەواتە وشەی |شەم| واتا خۆر و ڕۆژ، هەر لێرەشەوە ڕۆژانی هەفتەی کوردی هاتونەتە ئاراوە
- وشەی |شەمە| واتا ڕۆژێ
- وشەی |یەکشەم| واتا یەکەم ڕۆژ
- وشەی |دوشەم| واتا دوهەم ڕۆژ
- وشەی |سێشەم| واتا سێهەم ڕۆژ
- وشەی |چوارشەم| واتا چوارەم ڕۆژ
- وشەی |پێنجشەم| واتا پێنجەم ڕۆژ
- وشەی |هەینی| دەچێتەوە سەر بنەڕەتی پەهلەوی: (ئادینە، ئایینە، هاینە، هەینە، ئێنی، ئین) کە بنەڕەتی وشەی (ئایین، دین، ئاوێنە، وێنە) ئاڤێستایین، بە عەرەبی جومعە |جمعة| واتا کۆبونەوەی یەکتر دیتن
*****************************************************************************************************************
سەرنج
پێشتر وشەی |هەینی| لە گروپی ڕیشەناسیی وشەدا م. شاسوار لێکدانەوەی بۆ کردوە
دەربارەی |شەممە و شەبات| هەردو م. عبدالسلام و م. سەروەر دو لێکدانەوەی جیاوازیان هەبوە *****************************************************************************************************************
- شیزۆفرێنی
- Schizophrenie = s'chizein + phren
وشەیەکی لێکدراوی یۆنانیە کە لە دو وشە پێک هاتوە
- یەکەمیان: |شیزاین| واتا ترازان، دابڕان، کەرتبون، پەرتبون
- دوهەمیان: |فرێن| واتا ڕۆح، ناخ، ناوپەنجک کە جاران بە مەنزڵگەی ڕۆحیان زانیوە
- کەواتە |شیزۆفرێنی| واتا پەرتبونی ڕۆح، نەک ترازانی کەسایەتی و ناسنامە
- ئەڵبەتە ئەوەی سەرەوە بە مانا تەقلیدیە باوەکەی بوو، دەنا لە بنەڕەتدا دۆخی |شیزۆیانە| وەک موسیک لە جەستەخستن و بەگەرخستنی ڕۆحە، واتە ڕۆحی نائۆرگان کە نابێتە مەکینەی ئۆرگانیسم و ماشینی فیسۆلۆژی و بیۆلۆژی، نابێتە ئامێری درێژکردنەوە و درێژەدان بە سیستەم، ناچێتە ژێر ڕکێفی هیچ سیستەمێکی چەپێنەر و خەسێنەر و پاڕانۆیانەوە. |جەستەی نائۆرگان| خۆڕاپسکانە لە هەر گوشارێک و ناوەندێک، خۆئازادکردنە لە هەر خۆشباوەڕیەک و گەوجاندنێک
- بۆ زیاتر تێگەیشتن لەم بابەتە بە مانا تازەکەی بە زمانی کوردی تا ئێستا تەنیا هەر ئەم وتارەم دیوە، بڕوانە
- هیستێری و جەستەی نائۆرگان! دولوز
******
şiş, şuş
شیشڵدان و میزڵدان
دەنگی |شیش و شوش| سروشتیی هەناسەدان و سینەن و ناوی شتیان سازداوە
بنەڕەتی وشەکە دەچێتەوە سەر پەهلەوی |شوش| واتا سی و سینە، سیپەلاک
بە فارسی وشەی |شش| واتا سی، جگەری سپی
بە کوردی وشەی |شیشار| واتا سی و سینە، سپڵ
هەر بە کوردی وشەی |شیشمان| واتا مرۆی پفدراوی قەڵەو
لێرەوە وشەی کوردی |شیشڵدان| واتا پەمپدراو، پفدراو، فوتێکراو، یان بالۆن